Ανθρωπολογικές προσεγγίσεις του λαϊκού πολιτισμού (520139)
Λεωνίδας Οικονόμου
Το “λαϊκό” είναι μια διαφιλονικούμενη έννοια που έχει προσλάβει στο παρελθόν και εξακολουθεί να έχει ποικίλα και αντικρουόμενα νοήματα. Το πρώτο μέρος του μαθήματος επιδιώκει να διασαφηνίσει αυτή τη πολλαπλότητα και τη σύγχυση και εξετάζει τις διαφορετικές νοηματοδοτήσεις του λαϊκού πολιτισμού στις κοινωνικές επιστήμες και το δημόσιο λόγο των νεωτερικών κοινωνιών, και τους τρόπους με τους οποίους κατανοείται και μελετάται στη σύγχρονη ανθρωπολογία.
Το μάθημα εστιάζεται στη συνέχεια στην ανθρωπολογική μελέτη της λαϊκής (popular) μουσικής και εξετάζει τις σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις της μουσικής επικοινωνίας και των λαϊκών μουσικών ειδών, καλλιτεχνών και επιτελέσεων. Στη λαϊκή μουσική εντάσσεται σήμερα το σύνολο των μουσικών ειδών και πολιτισμών από την ποπ και τη ροκ ως την όπερα, και από τα δημοτικά και νεοδημοτικά τραγούδια (πολλών χωρών) ως την “έντεχνη” και avant garde μουσική. Ο στόχος του τμήματος αυτού είναι η παρουσίαση και ανάλυση ενός θεωρητικού και μεθοδολογικού πλαισίου, που επιτρέπει την επαρκή εξέταση των μουσικών επιτελέσεων και των κοινωνικών και πολιτισμικών διαστάσεων της λαϊκής μουσικής, και μπορεί να εφαρμοστεί για τη μελέτη κάθε σύγχρονου λαϊκού μουσικού είδους.
Το τρίτο μέρος του μαθήματος εστιάζεται, τέλος, στο ελληνικό «λαϊκό» τραγούδι της περιόδου 1930-1990 και εξετάζει διαφορετικές όψεις της ιστορίας, του πολιτισμού και των συμβολικών του αναπαραστάσεων, καθώς και τη σημασία του στη διαμόρφωση του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού. Στα θέματα που εξετάζονται περιλαμβάνονται: 1) η ανάλυση των ανθρωπολογικών προσεγγίσεων του ρεμπέτικου, 2) η διαδικασία και το νόημα της μετεξέλιξης του ρεμπέτικου σε “λαϊκό” τραγούδι, 3) οι βασικές κατευθύνσεις του μεταπολεμικού λαϊκού τραγουδιού (Τσιτσάνης, Χιώτης, Καζαντζίδης), 4) οι μετατοπίσεις του δημόσιου λόγου για το ρεμπέτικο, το “λαϊκό” και το σκυλάδικο στην πορεία του χρόνου, 5) η μελέτη και η ερμηνεία της μεταπολεμικής (και διαχρονικής) λατρείας πλατιών λαϊκών στρωμάτων για τον Στέλιο Καζαντζίδη, 6) η ανάλυση και ερμηνεία του συμβολικού νοήματος των στίχων και των επιτελέσεων του Στέλιου Καζαντζίδη, και 7) ο προσδιορισμός της ιστορικής πραγματικότητας, των υφολογικών χαρακτηριστικών και του συμβολικού λόγου του σκυλάδικου.
Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες ενθαρρύνονται να πραγματοποιήσουν μικρές έρευνες και να εκπονήσουν εργασίες στις οποίες, χρησιμοποιώντας το θεωρητικό και μεθοδολογικό πλαίσιο που αναπτύσσεται στο δεύτερο μέρος του μαθήματος, μπορούν να μελετήσουν οποιοδήποτε είδος λαϊκής μουσικής επιθυμούν. Οι φοιτήτριες και οι φοιτητές μπορούν να επιλέξουν ένα μεμονωμένο καλλιτέχνη ή ένα ολόκληρο μουσικό είδος και να γράψουν για το σύνολο ή για κάποιες όψεις και περιόδους του εξεταζόμενου μουσικού έργου (λ.χ. έρωτας και φύλο στα τραγούδια του Ντύλαν από το 1970 ως το 1975, ή η Αθήνα στην Όμορφη Πόλη του Μίκη Θεοδωράκη και την Οδό Ονείρων του Μάνου Χατζηδάκη κ.ο.κ.). Τα θέματα των εργασιών αποφασίζονται σε συνεννόηση με τον διδάσκοντα που παρακολουθεί και συμβουλεύει την πορεία της συγγραφής. Οι εργασίες παρουσιάζονται στη διάρκεια των τελευταίων μαθημάτων. Δεν έχουν απαλλακτικό χαρακτήρα, αλλά ο βαθμός τους συνυπολογίζεται στον βαθμό των εξετάσεων.
Μαθησιακοί στόχοι
- Να εξοικειώσει τους φοιτητές –τριες με τις ποικίλες νοηματοδοτήσεις και χρήσεις της λαϊκότητας στις κοινωνικές επιστήμες και το δημόσιο λόγο και να επισημάνει τον συχνά παραγνωρισμένο πολιτικό και πολιτισμικό αντίκτυπο του λαϊκού πολιτισμού στις σύγχρονες κοινωνίες.
- Να εφοδιάσει τους φοιτητές –τριες με τα θεωρητικά και μεθοδολογικά εργαλεία που είναι απαραίτητα για τη μελέτη της λαϊκής μουσικής.
- Να εισάγει τους φοιτητές –τριες στα διαφορετικά είδη της ελληνικής «λαϊκής» μουσικής του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα και να αναδείξει τις ιστορικές, κοινωνικές και πολιτισμικές τους διαστάσεις.
Το “λαϊκό” είναι μια διαφιλονικούμενη έννοια που έχει προσλάβει στο παρελθόν και εξακολουθεί να έχει ποικίλα και αντικρουόμενα νοήματα. Το πρώτο μέρος του μαθήματος επιδιώκει να διασαφηνίσει αυτή τη πολλαπλότητα και τη σύγχυση και εξετάζει τις διαφορετικές νοηματοδοτήσεις του λαϊκού πολιτισμού στις κοινωνικές επιστήμες και το δημόσιο λόγο των νεωτερικών κοινωνιών, και τους τρόπους με τους οποίους κατανοείται και μελετάται στη σύγχρονη ανθρωπολογία.
Το μάθημα εστιάζεται στη συνέχεια στην ανθρωπολογική μελέτη της λαϊκής (popular) μουσικής και εξετάζει τις σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις της μουσικής επικοινωνίας και των λαϊκών μουσικών ειδών, καλλιτεχνών και επιτελέσεων. Στη λαϊκή μουσική εντάσσεται σήμερα το σύνολο των μουσικών ειδών και πολιτισμών από την ποπ και τη ροκ ως την όπερα, και από τα δημοτικά και νεοδημοτικά τραγούδια (πολλών χωρών) ως την “έντεχνη” και avant garde μουσική. Ο στόχος του τμήματος αυτού είναι η παρουσίαση και ανάλυση ενός θεωρητικού και μεθοδολογικού πλαισ
Το “λαϊκό” είναι μια διαφιλονικούμενη έννοια που έχει προσλάβει στο παρελθόν και εξακολουθεί να έχει ποικίλα και αντικρουόμενα νοήματα. Το πρώτο μέρος του μαθήματος επιδιώκει να διασαφηνίσει αυτή τη πολλαπλότητα και τη σύγχυση και εξετάζει τις διαφορετικές νοηματοδοτήσεις του λαϊκού πολιτισμού στις κοινωνικές επιστήμες και το δημόσιο λόγο των νεωτερικών κοινωνιών, και τους τρόπους με τους οποίους κατανοείται και μελετάται στη σύγχρονη ανθρωπολογία.
Το μάθημα εστιάζεται στη συνέχεια στην ανθρωπολογική μελέτη της λαϊκής (popular) μουσικής και εξετάζει τις σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις της μουσικής επικοινωνίας και των λαϊκών μουσικών ειδών, καλλιτεχνών και επιτελέσεων. Στη λαϊκή μουσική εντάσσεται σήμερα το σύνολο των μουσικών ειδών και πολιτισμών από την ποπ και τη ροκ ως την όπερα, και από τα δημοτικά και νεοδημοτικά τραγούδια (πολλών χωρών) ως την “έντεχνη” και avant garde μουσική. Ο στόχος του τμήματος αυτού είναι η παρουσίαση και ανάλυση ενός θεωρητικού και μεθοδολογικού πλαισ
H έννοια του λαϊκού πολιτισμού στη λαογραφία, την κλασική ανθρωπολογία και τις σύγχρονες κοινωνικές επιστήμες. Η έννοια του λαϊκού πολιτισμού στον κοινωνικό και πολιτικό λόγο των Ευρωπαϊκών κοινωνιών. Λαϊκός πολιτισμός και μαζική κοινωνία.
Κείμενα μελέτης
*Οικονόμου, Λεωνίδας, 2017, “Το “ρεμπέτικο” και το “λαϊκό” τραγούδι στις κοινωνικές επιστήμες και τη δημόσια σφαίρα”.
*Μαδιανού, Δήμητρα, 1999, Πολιτισμός και Εθνογραφία. Από τον Εθνογραφικό Ρεαλισμό στην Πολιτισμική Κριτική, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, το πρώτο μέρος (κεφάλαια 1 έως 6), σελ. 1-211.
Μπράντλιντζερ, Πάτρικ. 1999. Άρτος και Θεάματα. Θεωρίες για την Μαζική Κουλτούρα ως Κοινωνική Παρακμή. Αθήνα: Νησίδες.
Barber, K., 1997, Readings in African Popular Culture, Bloomington και Indianapolis: Indiana University Press
Fabian, J., 1998, Moments of Freedom: Anthropology and Popular Culture, Charlottesville: University Press of Virginia.
Steingress, G. (επιμ.), 2002, Songs of the Minotaur: Hybridity and Popular Music in the Era of Globalization, Munster-Hamburg-London: LIT Verlag
Storey, J., 2003, Inventing Popular Culture: From Folklore to Globalization, Malden Mass.: Blackwell
Storey, J., 2015. Πολιτισμική Θεωρία και Λαϊκή Κουλτούρα. Αθήνα: Πλέθρον.
Σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις της λαϊκής μουσικής: από το παγιωμένο κείμενο και το στατικό πλαίσιο στη μουσική επιτέλεση και εμπειρία. Όψεις της παραγωγής του μουσικού νοήματος στην λαϊκή μουσική (δισκογραφικές εταιρείες, δημόσιος λόγος για τη μουσική, αυτοβιογραφικές πράξεις και επιτελεστικά στιλ των μουσικών, λόγος και πρακτικές των ακροατών). Η λαϊκή ποίηση ως σημειωτικό σύστημα. Ποιητικά θέματα, πολιτισμικά σενάρια και δομή της αίσθησης.
Κείμενα μελέτης
*Οικονόμου Λεωνίδας, Σημειώσεις για τη μελέτη των λαϊκών μουσικών ειδών»
*Regula Qureshi, 2014. “Ο μουσικός ήχος και η συμβολή του πλαισίου της επιτέλεσης: ένα επιτελεστικό μοντέλο για μουσική ανάλυση” στο Ελένη Καλλιμοπούλου και Αλεξάνδρα Μπαλάντινα (επιμ.), Εισαγωγή στην Εθνομουσικολογία, Αθήνα εκδ. Ασίνη.
*Titon, Jeff Todd, 2014. “Ένα επιτελεστικό μοντέλο μουσικού πολιτισμού” στο Ελένη Καλλιμοπούλου και Αλεξάνδρα Μπαλάντινα (επιμ.), Εισαγωγή στην Εθνομουσικολογία, Αθήνα εκδ. Ασίνη.
Eckstein, Lars, 2010. Reading Song Lyrics. Amsterdam – New York: Rodopi
Williams, Raymond, Κουλτούρα και Ιστορία, εισαγωγή-μετάφραση Βεν. Αποστολίδου, Αθήνα, εκδ. Γνώση. Τα τμήματα: Η ανάλυση της κουλτούρας (σ. 137-178), Δομές της αίσθησης (σ. 325-335), Ηγεμονία και παραδόσεις, θεσμοί και μορφώματα (σ. 297-314).
Σηφάκης, Γ. Μ., 1998, Για μια Ποιητική του Ελληνικού Δημοτικού Τραγουδιού, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Πανόπουλος, Παναγιώτης (επιμ.), 2005, Από τη Μουσική στον Ήχο, Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
Middleton, R., 1990, Studying Popular Music, Milton Keynes U.K.: Open University Press.
Εισαγωγή στην ελληνική αστική λαϊκή μουσική. Η μελέτη του ρεμπέτικου στις κοινωνικές επιστήμες. Το ρεμπέτικο στον ελληνικό δημόσιο και πολιτικό λόγο. Το μεταπολεμικό “λαϊκό” τραγούδι. Το τραγούδι, η βιογραφία και το “φαινόμενο” Καζαντζίδη. Κοινωνική οδύνη, τελετουργία και μουσική. Το τραγούδι του Στέλιου Καζαντζίδη ως τελετουργία πόνου. Η “λαϊκή” μουσική στην περίοδο 1970-1990. Όψεις της θεματολογίας και των νοημάτων του “λαϊκού” τραγουδιού.
Κείμενα μελέτης
*Οικονόμου, Λεωνίδας, 2021, “Το ‘ρεμπέτικο’ και το ‘λαϊκό’ τραγούδι στις κοινωνικές επιστήμες και στη δημόσια σφαίρα”, στο Χ. Δεμερτζόπουλος και Γ. Παπαθεοδώρου (επιμ.), Συνηθισμένοι άνθρωποι. Μελέτες για τη Λαϊκή και τη Δημοφιλή Κουλτούρα, Πάτρα: Εκδόσεις Opportuna, 2021, σσ. 279-305 .
*Economou, Leonidas, 2019, “Sentiment, memory and identity in Greek laiko music (1945-1967)”, στο Dafni Tragaki (επιμ.), Made in Greece Studies in Popular Music, New York και London: Routledge, 2019, σσ. 15-27.
*Οικονόμου Λεωνίδας, 2005, «Pεμπέτικα, λαϊκά και σκυλάδικα: Oρια και μετατοπίσεις στην πρόσληψη του λαϊκού τραγουδιού του 20ου αιώνα», στο Δοκιμές, τχ. 13-14, Aνοιξη 2005, σ. 361-398.
*Οικονόμου Λεωνίδας, 1010, “Σκυλάδικα. Η επικράτηση της ‘λαϊκής πίστας’ και της ‘καψούρας’”. Στο Β. Βαμβακάς και Π. Παναγιωτόπουλος (επιμ.), Η Ελλάδα στη Δεκαετία του ’80, Αθήνα, Εκδόσεις το Πέρασμα, 2010.
Χατζηπανταζής, Θεόδωρος, 1986, Της Ασιάτιδος Μούσης Ερασταί. Η Ακμή του Αθηναϊκού Καφέ Αμάν στα Χρόνια της Βασιλείας του Γεωργίου Α', Αθήνα: Στιγμή.
Κοταρίδης Νίκος (επιμ.), 1996, Ρεμπέτες και Ρεμπέτικο Τραγούδι, Αθήνα: Πλέθρον.
Gauntlett, Στάθης, 2001, Pεμπέτικο Tραγούδι, Aθήνα: Eκδόσεις του Eικοστού Πρώτου.
Οικονόμου Λεωνίδας, 2015, Στέλιος Καζαντζίδης Τραύμα και Συμβολική Θεραπεία στο Λαϊκό Τραγούδι, Αθήνα, εκδ. Πατάκη.
Ανθρωπολογικές και ιστορικές προσεγγίσεις του έρωτα και της ερωτοτροπίας. Έρωτας και φύλο στην τέχνη και το λαϊκό πολιτισμό. Αναπαραστάσεις των έμφυλων σχέσεων, της ερωτοτροπίας και του γάμου στο λαϊκό τραγούδι (1950-1970). Τρελή αγάπη, επιδεικτική κατανάλωση και σεξουαλική εργασία στο λαϊκό τραγούδι (1970-1990)
Κείμενα μελέτης
*Οικονόμου Λεωνίδας. 2023. Τα Ερωτικά του Καζαντζίδη Έρωτας και Φύλο στο Λαϊκό Τραγούδι. Αθήνα: Ελδ. Μωβ.
Αμπατζή, Λιόπη. 2009. Ποτό για Παρέα Σεξουαλική Διασκέδαση στη Σύγχρονη Ελλάδα. Αθήνα: Κεδρος.
Βασιλειάδου, Δήμητρα, 2018. Στον Τροπικό της Γραφής. Οικογενειακοί Δεσμοί και Συναισθήματα στην Αστική Ελλάδα, 1850-1930. Αθήνα: Gutenberg.
Γιαννακόπουλος, Κώστας (επιμ.). 2006. Σεξουαλικότητα Θεωρίες και Πολιτικές της Ανθρωπολογίας. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
Coontz, Stephanie, 2008. Η ιστορία του Γάμου - Από την Υποταγή στην Οικειότητα ή Πώς η Αγάπη Νίκησε το Γάμο. Αθήνα: Πολύτροπον.
Giddens, Anthony, 2005. Η Μεταμόρφωση της Οικειότητας. Σεξουαλικότητα, Αγάπη και Ερωτισμός στις Μοντέρνες Κοινωνίες. Αθήνα: Πολύτροπον.
Illouz, Eva. 2019. Γιατί Πληγώνει ο Έρωτας. Μια Κοινωνιολογική Ερμηνεία. Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου.
Yalom, Marilyn. Πώς οι Γάλλοι Επινόησαν τον Έρωτα. 900 Χρόνια Πάθος και Ειδύλλιο. Αθήνα: Εκδ. Άγρα.
Langhamer, Claire. 2007. “Love and courtship in mid-twentieth-century England”. Στο The Historical Journal, 50(1), σσ. 173-196.
Langhamer, Claire. 2013. The English in Love: The Intimate Story of an Emotional Revolution. Oxford: Oxford University Press.
Luhmann, Niklas. 1986. Love as Passion The Codification of Intimacy. Cambridge Mass.: Harvard University Press.
Rebhun, L.A., 1999. “For love and for money: romance in urbanizing Northeast Brazil”. Στο City & Society, vol. XI, no 1-2, σσ. 145-164.
Reddy, William M. 2012. The Making of Romantic Love – Longing and Sexuality in Europe, South Asia, and Japan, 900-1200 CE. Chicago and London: The University of Chicago Press.
Shumway, David, 2003. Modern Love Romance, Intimacy and the Marriage Crisis. New York: New York University Press.
Stokes, Martin, 2010. The Republic of Love. Cultural Intimacy in Turkish Popular Music. Chicago and London: The University of Chicago Press.
