Oι Έννοιες και τα Σημασιολογικά τους Πεδία: Αντι-ολοκληρωτισμός και Εθνικοφροσύνη (11M041)

Το μάθημα χρησιμοποιεί την προσέγγιση της ιστορίας των εννοιών που τις αντιμετωπίζει όχι ως ανιστορικές ιδέες αλλά ως αντανάκλαση και φορείς των αλλαγών. Μελετώνται έτσι τα στοιχεία που έρχονται από παλαιότερες χρονικότητες αλλά και οι μεταβολές, οι αλλαγές στις σημασίες. Οι έννοιες συμπυκνώνουν όλες τις σημασίες που αποτυπώνουν την πολιτική σκέψη σε μία δεδομένη εποχή. Η περιοδολόγηση αφορά την εποχή από τον λεγόμενο πρώτο ή πρώιμο ψυχρό πόλεμο έως τις αρχές της δεκαετίας του 1970. Η εθνικοφροσύνη μελετάται στο διεθνές πλαίσιο και εξετάζεται η γένεση και η διαμόρφωσή της ως ολιστικής ιδεολογίας σε μία περίοδο κατά την οποία η ασφάλεια της Δύσης συναρτάτο και με την προστασία των βορείων συνόρων της Ελλάδας από την σοβιετική/κομμουνιτική διείσδυση.Οι θεματικές του μαθήματος σχετίζονται με τον αντι-ολοκληρωτισμό στη Δύση, τον πολιτισμικό πόλεμο και το Συνέδριο για την ελευθερία στην κουλτούρα, με τους εμιγκρέδες και την κουλτούρα της εξορίας, τον hommo sovieticus στο δυτικό φαντασιακό, τις διάφορες εκδοχές του αντικομμουνισμού και τους βασικούς πυλώνες της εθνικοφροσύνης και την εξέλιξή της από την συγκρότηση των ταυτοτήτων του κομμουνιστή, εθνικιστή και εθνικόφρονα στην Κατοχή και μετά έως την απαξίωση της συγκεκριμένης ιδεολογίας επί της δικτατορίας των Συνταγματαρχών.Μελετώνται τέλος ζητήματα ιστοριογραφίας του Ψυχρού Πολέμου με έμφαση στην δι-εθνική και πλανητική του διάσταση ( transnational, global).

Ελληνική βιβλιογραφία

Αλιβιζάτος, Νίκος, Οι πολιτικοί θεσμοί σε κρίση 1922-1974. Όψεις της ελληνικής εμπειρίας, Αθήνα, Θεμέλιο 1983. Βαν Μπούσχοτεν, Ρίκη, «Μνήμες, τραύματα και μετα-μνήμη:το «παιδομάζωμα» και η επεξεργασία του παρελθόντος», στο Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν, Τασούλα Βερβενιώτη, Ευτυχία Βουτυρά, Κωνσταντίνα Μπάδα (επιμ.), Μνήμες και λήθη του ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο, 2008. Βλαχόπουλος, Σπύρος, Η κρίση του κοινοβουλευτισμού στον μεσοπόλεμο και το τέλος της Β’Ελληνικής Δημοκρατίας το 1935, Αθήνα, Εκδ.Ευρασία 2012. Γαζή, Έφη, Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια. Ιστορία ενός συνθήματος 1880-1930, Αθήνα, Εκδ.Πόλις, 2011. Γιαννακάκης, Ηλίας, «Τα παιδιά της Ελλάδας πρόσφυγες στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης», Ειρήνη Λαγάνη, Μαρία Μποντίλα (επιμ.), ‘Παιδομάζωμα’ ή ‘Παιδοφύλαγμα’. Παιδιά του Εμφυλίου στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη, Θεσσ/νίκη, Επίκεντρο, 2012. Γιανουλόπουλος, Γιάννης Ν., Ο μεταπολεμικός κόσμος. Ελληνική και Ευρωπαϊκή Ιστορία (1945-1963), Αθήνα, Εκδ.Παπαζήση, 1992. Chartier, Roger, «Διανοητική ιστορία ή κοινωνικοπολιτισμική ιστορία; Η γαλλική συζήτηση», μτφ.Έφη Γαζή, Διανοητική Ιστορία. Όψεις μιας σύγχρονης συζήτησης, Αθήνα, Θεωρία και Μελέτες Ιστορίας 16. ΕΜΝΕ –Μνήμων 1996, σ.17- 65. Δορδανάς, Στράτος Ν., Το αίμα των αθώων. Αντίποινα των γερμανικών αρχών κατοχής στη Μακεδονία, 1941-1944, πρόλ.Στάθης Καλύβας, Νίκος Μαραντζίδης, Αθήνα, Βιβλ.της Εστίας 2007. Θεοτοκάς, Γιώργος, Στοχασμοί και Θέσεις. Πολιτικά Κείμενα 1925-1966, τόμ.Α’ 1925-1949, Αθήνα, Βιβλ.της Εστίας1996, σ.411-13. Θωμαδάκης, Σταύρος Β., Κράτος και ανάπτυξη στην Ελλάδα. Ένα εξελικτικό δίδυμο, Αθήνα, Εκδ.Αλεξάνδρεια, 2011. 205 Ιωακειμίδης, Π.Κ, Η Ευρώπη σε μεταλλαγή. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα και η Ελλάδα σε Νέα Προοπτική, Αθήνα, Θεμέλιο 1990, Καραμανωλάκης, Βαγγέλης, Ανεπιθύμητο παρελθόν. Οι φάκελοι κοινωνικών φρονημάτων στον 20ό αι. και η καταστροφή τους, Αθήνα, Θεμέλιο 2019. Καραποστόλης, Βασίλης, Δεμερτζής, Νίκος, Παπαδημητρίου, Δέσποινα, Αρμενάκης, Αντώνης, Απόδημοι Έλληνες. Πολιστισμική ταυτότητα & ομογενειακά μέσα επικοινωνίας, Αθήνα, Υπουργείο Τύπου, Γενική Γραμματεία ενημέρωσης 2000. Κατσούδας, Κώστας, «Μια Δικτατορία που δεν είναι δικτατορία. Οι Ισπανοί Εθνικιστές και η 4η Αυγούστου». Μνήμων, τόμ.26, (2004), σ.157-181. doi:https://doi.org/10.12681/mnimon.837. Κόκκινος, Γιώργος, «Το ιστορικό τραύμα του ολοκαυτώματος & η ευρωπαϊκή ιστορική συνείδηση», στο Γ.Κόκκινος-Ε.Λεμονίδου-Π.Κιμουρτζής-Σ.Ντάλης, Ιστορικά τραύματα και ευρωπαϊκή ιδέα. Από τη φρίκη των πολέμων και των ολοκληρωτισμών στο όραμα της ενοποίησης, Αθήνα, Εκδ.Παπαζήση 2016, σ.105- 406. Κόντης, Βασίλειος, «Η περίοδος του Εμφυλίου Πολέμου», στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΣΤ’, Εκδοτική Αθηνών, 2000, σ.120-158. Κόντης, Βασίλειος, «Διεθνής διάσταση του εμφύλιου πολέμου στην Ελλάδα, (1946-1949)», Βαλκανικά σύμμεικτα, 1994. Κουφουδάκης, Βαγγέλης, «Το ελληνικό ζήτημα στον ΟΗΕ», Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950. Ένα έθνος σε κρίση, Αθήνα, Θεμέλιο, 1984. Λαγάνη, Ειρήνη, Το «παιδομάζωμα» και οι ελληνογιουγκοσλαβικές σχέσεις 1945-1953: μια κριτική προσέγγιση, Αθήνα, Ι.Σιδέρης, 1996. Λέκκας, Παντελής Ε., Η εθνικιστική ιδεολογία. Πέντε υποθέσεις εργασίας στην ιστορική κοινωνιολογία, Θεωρία και μελέτες ιστορίας 13, Ε.Μ.Ν.Ε.-Μνήμων 1992 Λεονταρίτης, Γεώργιος Β., Η Ελλάδα στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο 1917-1918, Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2000, σ.213-4, 71, 19. Λιαλιούτη, Ζηνοβία, Ο «άλλος» Ψυχρός Πόλεμος.Η αμερικανική πολιτιστική διπλωματία στην Ελλάδα, 1953-1973 Λιαλιούτη, Ζηνοβία, Ο αντιαμερικανισμός στην Ελλάδα, 1947-1989, Αθήνα, Εκδόσεις Ασίνη, 2016. 206 Μπάλτα, Νάση, Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος (1946-1949) μέσα από τον γαλλικό τύπο, Αθήνα, Οδυσσέας, 1993. Μπότσιου, Κωνσταντίνα, «Το ελληνικό ζήτημα στον ΟΗΕ μέσα από τον βρετανικό τύπο κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου (1946-1949)», στο Νίκος Μαραντζίδης, Ελένη Πασχαλούδη (επιμ.), Η εικόνα του ελληνικού εμφυλίου στον διεθνή τύπο. Θαλής: Η Ελλάδα από τον Β’Παγκόσμιο στον Ψυχρό Πόλεμο: Διεθνείς σχέσεις και εσωτερικές εξελίξεις, Θεσσαλονίκη, Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας 2015, σ.236-255. Μπότσιου, Κωνσταντίνα, «Οι ΗΠΑ και η ελληνική συμμετοχή στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, 1958-1961», στο Κ.Ε.Μπότσιου και Γιάννης Σακκάς (επιμ.), Η Ελλάδα, η Δύση και η Μεσόγειος 1945-62. Νέες ερευνητικές προσεγγίσεις, Θεσσαλονίκη, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, 2015, σ.109-124. Μπουρνάζος, Στρατής, To Congress for Cultural Freedom (CCF) και η δραστηριότητά του στην Ελλάδα, 1950-1967. Πολιτισμικός Ψυχρός Πόλεμος και αντικομμουνισμός, Διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Φιλοσοφική Σχολή, 2020. Νικολακόπουλος, Ηλίας, Η καχεκτική δημοκρατία, κόμματα και εκλογές, 1946-1967, Aθήνα, Εκδ.Πατάκη, 2001. Νικολακόπουλος, Ηλίας, «Από το τέλος του Εμφυλίου Πολέμους έως την άνοδο της Ένωσης Κέντρου», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. ΙΣΤ’, Εκδοτική Αθηνών 2000, σ.172-207. Παπαδημητρίου Δέσποινα, Το ελληνικό-διεθνές 1947. Ιστορίες πέρα από το σύνορο, Αθήνα, Εκδ.21ου, 2024. Παπαδημητρίου, Δέσποινα Ι., Τα χρόνια της κρίσης στον μεσοπόλεμο. Η ελληνική δημόσια συζήτηση, Αθήνα, Εκδ.Ασίνη, 2012. Παπαδημητρίου, Δέσποινα Ι., Από τον λαό των νομιμοφρόνων στο έθνος των εθνικοφρόνων. Η συντηρητική σκέψη στην Ελλάδα 1922-1967, Αθήνα, Σαββάλας 2006. Παπανούτσος, Ε.Π., Αμερική. Ένα κεφάλαιο της ιστορίας του ανθρώπου, Αθήνα, Ίκαρος 1966. Παπαστράτης, Προκόπης, «Η ιστοριογραφία της δεκαετίας 1940-1950», Σύγχρονα Θέματα, τχ.35-37 (Δεκ.1988), σ.183-187. Πανουργιά Νίκη, Επικίνδυνοι πολίτες. Η Ελληνική Αριστερά και η κρατική τρομοκρατία, Αθήνα, Εκδ.Καστανιώτη, 2011. 207 Ριζάς, Σωτήρης, Κωνσταντίνος Καραμανλής. Η Ελλάδα από τον Εμφύλιο στη Μεταπολίτευση, Αθήνα, Μεταίχμιο, 2017. Ριζάς, Σωτήρης, Η ελληνική πολιτική μετά τον εμφύλιο πόλεμο. Κοινοβουλευτισμός και δικτατορία, Αθήνα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2008. Ροσέλι, Κάρλο, Φιλελεύθερος Σοσιαλισμός, (εισ.Θανάσης Γιαλκέτσης, επίμετρο Serge Audier, Γιώργος Σιακαντάρης), Αθήνα, Πόλις, 2013. Ρούφος, Ρόδης, Χρονικό μιας σταυροφορίας, Αθήνα, Ωκεανίδα 2004. Ζερζ, Βικτώρ, Υπόθεση Τουλάγεφ, μτφ.Τ.Δημητρούλια, Αθήνα, Scripta 2007. Σκούρα, Ευαγγελία, Πολιτισμικές αναπαραστάσεις του Ψυχρού Πολέμου και νέα κοινωνικά αιτήματα:τα λόγια περιοδικά της δεκαετίας του 1960, Διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο, 2020. Σπερμπέρ, Μανές, Η Καμένη Βάτος. Δάκρυ στον Ωκεανό, μτφ.από τα γερμανικά, Έφη Βαϊκούση, Αθήνα, Εκδ.Καστανιώτη 2010. Στεφάνου, Kωνσταντίνος Α., Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, τομ.Α’, Γενικά & Θεσμικά Χαρακτηριστικά μετά τη Νίκαια, 6η έκδ., Αθήνα, Εκδ.Σάκκουλα, 2002. Σφήκας, Θανάσης Δ., «Δώδεκα λεπτά στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, 5 Ιουνίου 1947: Εισαγωγή», στο Θ.Δ.Σφήκας (επιμ.), Το Σχέδιο Μάρσαλ. Ανασυγκρότηση και διαίρεση της Ευρώπης, Αθήνα, Εκδ.Πατάκη 2011, σ.13-46, Σφήκας, Θανάσης Δ., Το «χωλό άλογο». Οι διεθνείς συνθήκες της ελληνικής κρίσης, 1941-1949, Αθήνα, Βιβλιόραμα εκδόσεις, 2007. Σφήκας, Θανάσης Δ., Οι Άγγλοι Εργατικοί και ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Ελλάδα. Ο Ιμπεριαλισμός της «Μη-επέμβασης», Αθήνα, Φιλίστωρ, 1997. Σωμερίτης, Ριχάρδος, «Η Μάχη», Λουκία Δρούλια-Γιούλα Κουτσοπανάγου (επιμ.), Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Τύπου 1784-1974, τόμ.3, Αθήνα, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών- ΕΘνικό Ίδρυμα Ερευνών 2008, σ.121-122. Τσάτσου, Κωνσταντίνου, Ελληνική Πορεία. Πολιτικά Δοκίμια. Β’Εκδοση, Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας» (χ.χ.), (Α’ έκδ.1952). Χατζηβασιλείου, Ευάνθης, «Ιστορική Εισαγωγή», στο Γιώργου Κ.Παππά, Ημερολόγιον Πολέμου-Κατοχής-Απελευθερώσεως 1940-1944, επιμ.Παντελής Γ.Παππάς, Αθήνα, Εκδ.Πατάκη, 2018. Χασιώτης, Λουκιανός, Τα παιδιά του Εμφυλίου. Από την «κοινωνική πρόνοια» του Φράνκο στον «έρανο» της Φρειδερίκης (1936-1950), Αθήνα, βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2013 208 Χατζηβασιλείου, Ευάνθης, Η άνοδος του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην εξουσία, 1954-1956, Χατζηβασιλείου, Ευάνθης, Ελληνικός φιλελευθερισμός. Το ριζοσπαστικό ρεύμα, 1932-1979, Αθήνα, Εκδόσεις Πατάκη, 2010. Χατζηιωσήφ, Χρήστος, «Σχέδιο Μάρσαλ και οικονομικός προγραμματισμός αλα γαλλικά και αλά ελληνικά», Θανάσης Δ.Σφήκας (επιμ.), Το Σχέδιο Μάρσαλ, σ.183- 201. Χουρμούζιου, Aιμ., Η Περιπέτεια μιας γενεάς. Κοινωνικοπολιτικά δοκίμια, Έργα Α’, εισαγωγή Κώστα Ε.Τσιρόπουλου. Αθήνα, Οι Εκδόσεις των Φίλων 1976. Ψαλιδόπουλος, Μιχάλης, Επιτηρητές σε απόγνωση. Αμερικανοί σύμβουλοι στην Ελλάδα, 1947-53. Από τον Paul A. Porter στον Edward A. Tenenbaum, Αθήνα, Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις, 2013.

CONCEPTS AND SEMANTIC FIELDS: 'NATIONAL-MINDEDNESS' AND ANTI-TOTALITARIANISM.

The course explores the basic components of the ideology of anti-totalitarianism through the transnational and transatlantic intercrossing of concepts, and is situated within the limits of conceptual and ideological analysis. The course includes the following topics: 1. The concept of anti-totalitarianism and the theory of totalitarianism in the new semantic field formed in the early Cold War. 2. Methodological tenets of conceptual history and ideological analysis. 3. The interpretation of the Cold War as a globalised international and ideological system. 3. The ideology of ‘nationally minded’ Greeks from its emergence as a political identity, its constitution as a totalising ideology in late 40s and its evolution in the two post-war decades. 3. Homo sovieticus and the Soviet regime in the Western political imaginary. 4. Emigrants and the culture of ‘exile’. The network of intellectuals. 5. Types and forms of cultural activities: the network of journals and the Congress for Cultural Freedom. Towards a synthesis of the ideology of the "free world".