Παρουσίαση/Προβολή

Περιεχόμενο μαθήματος

Το φαγητό ενώ θεωρείται φυσική ανάγκη, αποτελεί συγχρόνως μέρος μιας πολιτισμικής διαδικασίας. Οι διατροφικές και μαγειρικές πρακτικές ανταποκρίνονται σε ένα σύνολο κωδίκων, κανόνων και προτύπων που νομιμοποιούνται από την παράδοση, εποπτεύονται από το νόμο, έχουν εγκριθεί από τη θρησκεία. Η πρακτική της μαγειρικής κινητοποιεί συγχρόνως υλικές, λειτουργικές, τεχνικές, κοινωνικές και πολιτιστικές διαστάσεις, η οποία, όπως και γενικότερα οι πρακτικές των τροφίμων, επηρεάζονται έντονα από την παγκοσμιοποίηση, γνωρίζοντας έτσι ταχείες και πολύπλοκες εξελίξεις.

Στο μάθημα εξετάζονται τόσο ιστορικές όσο και κοινωνικές διαστάσεις της διατροφής, και δίνεται έμφαση σε κλασικά θέματα της ανθρωπολογίας της τροφής όπως ο συμποσιασμός, ο τελετουργικός κανιβαλισμός και το εστιατόριο, αλλά και σε τρέχοντα όπως οι αναπαραστάσεις του ζώντος εντός της ίδιας της διαδικασίας της μετατροπής των τροφίμων, οι οπτικές και ψηφιακές αναπαραστάσεις της προετοιμασίας του φαγητού  και της πράξης του τρώγειν.

Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στην πολιτισμική, έμφυλη κατασκευή του σώματος και στις  προσεγγίσεις της φεμινιστικής κριτικής για την ανορεξία και τη βουλιμία.

Τέλος εξετάζονται πτυχές των σύγχρονων παγκόσμιου χαρακτήρα κινημάτων slow-food, no waste και vegan.

Μαθησιακοί στόχοι

Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές και οι φοιτήτριες:

Έχουν κατανοήσει κριτικά τις κυριότερες θεωρητικές προσεγγίσεις της τροφής στην ανθρωπολογία και την ιστορία.

Έχουν εξοικειωθεί  με μια βιβλιογραφία της ανθρωπολογίας της τροφής και του ποτού, που αναδεικνύει την τροφή ως διεπιστημονικό αντικείμενο και ως δυνατότητα μελέτης πολιτισμικών φαινομένων.

Έχουν αποκτήσει τα εννοιολογικά εργαλεία που τους επιτρέπουν να προσεγγίζουν τις καθημερινές και τις τελετουργικές περιστάσεις κατανάλωσης φαγητού και  ποτού με κριτική αναλυτική ματιά, όπως και τις σύγχρονες συζητήσεις και κινητοποιήσεις με επίδικο την τροφή.

Βασικό και προτεινόμενα συγγράμματα

Λεβί-Στρως Κ. (μτφ. Λώμη Μ.), 2002, Από το μέλι στις στάχτες, Αθήνα, Αρσενίδη.

Bourdieu P. (μτφ. Καψαμπέλη Κ.), 2002, H διάκριση. Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης, Αθήνα, Πατάκη.

Βιβλιογραφία

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Allison, Anne. 1991. "Japanese Mothers and Obentos: The Lunch-Box as Ideological State apparatus." Anthropological Quarterly. 64(4):195-208

Barthes R., 1998 [1975], "Για μια Ψυχοκοινωνιολογία της Διατροφής". Στο Ματθαίου Ά. (επιμ.), Ιστορία της Διατροφής. Προσεγγίσεις της σύγχρονης ιστοριογραφίας, Αθήνα, Μνήμων.

Belasco, Warren. 2012. “Food and Social Movements.” Στο The Oxford Handbook of Food History. Oxford University Press.

Bell D. & Valentine G., 1997, “Global” in Consuming Geographies: We are where we eat, Λονδίνο, Routledge

Bordo S., 1995, Unbearable Weight, Feminism, Western Culture, and the Body, University of California Press, σσ. 139-164 ή

Bordo S., 1997, "Anorexia nervosa: Psychopathology as the crystallization of culture." Στο C. Counihan και Van Esterik (επιμ.) Food and Culture: A reader, Λονδίνο, Routledge.

Braudel F. (μτφ. Ασδραχά Αικ.), 1995 [1979], Πρόλογος σσ. 15-18 & Κεφ. Τρίτο «Το περιττό και το κοινό: τροφές και ποτά», σσ. 189-281. Στο Υλικός Πολιτισμός, Οικονομία & Καπιταλισμός. Τ. Α': Οι δομές της καθημερινής ζωής: το δυνατό και το αδύνατο. Αθήνα, Εκδ. Μ.Ι.Α.Τ.

Bourdieu P. (μτφ. Καψαμπέλη Κ.), 2002, H διάκριση. Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης, Αθήνα, Πατάκη.

Classen C. et al. (μτφ. Σιπητάνου Ε.), 2005[1995], Άρωμα. Η πολιτισμική ιστορία της οσμής, Αθήνα, Πλέθρον.

Collins, F. L. (2008), "Of Kimchi and Coffee: Globalisation, transnationalism and Familiarity in Culinary Consumption", Social & Cultural Geography, 9(2): 151–69.

Cone, C. A. and Myhre, A. (2000), "Community-supported Agriculture: A sustainable Alternative to Industrial Agriculture?" Human Organization, 59(2): 187–97.

Cowan J., 1990, Κεφ 3 "Το φαϊ το ποτό και η κατασκευή της έμφυλης ταυτότητας". Στο Η Πολιτική του Σώματος: χορός και κοινωνικότητα στη Β. Ελλάδα, Αθήνα, Αλεξάνδρεια

Γιακουμάκη Β., "Περί (δια)τροφής και εθνικής ταυτότητας". Στο Παπαταξιάρχης Ε. (επιμ.), Περιπέτειες της Ετερότητας, Αθήνα, Αλεξάνδρεια

Γκέφου-Μαδιανού Δ., 1998, «Η χώρα του πνεύματος και η χώρα του οινοπνεύματος. Παράδοση και πολιτισμική ταυτότητα στην Αττική», Σύγχρονα Θέματα 66, σσ. 104-111.

Δειπνοσοφιστής, 1999, Αθήνα, Ίκαρος, σσ. 67-105.

Δημητρίου-Κοτσώνη Σ., 2001, "Το τραπέζι του φαγητού: συμβολικός διάλογος, πρακτική και επιτέλεση". Στο Σ. Δημητρίου Ανθρωπολογία των φύλων, σσ. 95-137, Αθήνα, Σαββάλας.

Dalby A. (μτφ. Πατρικίου Ε.), 2000, Σειρήνια Δείπνα. Ιστορία της διατροφής και της γαστρονομίας στην Ελλάδα, Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

Derrida, J., 1991, ‘”Eating Well', or the Calculation of the Subject: An interview with Jacques Derrida". In E. Cadava, P. Connor and J-L Nancy (eds.), Who Comes After the Subject? New York and London: Routledge

Derrida J., 2002,  "The Animal That Therefore I Am (More to Follow)". Critical Inquiry 28 (Winter): 369–418.

Detienne M., 1972, «Entre bêtes et dieux», Nouvelle Revue de Psychanalyse, n. 6, Destins du cannibalisme, Παρίσι, Gallimard.

Detienne M., 2007 [1979], "Οι πρακτικές της μαγειρικής και το πνεύμα της θυσίας", στο Detienne M. και J.-P. Vernant (μτφ. Σκαρσουλή Π.) Θυσία και μαγειρική στην Αρχαία Ελλάδα, Αθήνα Δαίδαλος-Ι. Ζαχαρόπουλος.

Douglas M., 1987, Constructive drinking, Λονδίνο, Routledge.

Douglas M., 2006, Καθαρότητα και κίνδυνος, Αθήνα, Πολύτροπον.

Ελίας Ν. (Μτφ. Λουπασάκης Θ.), 2008, Η διαδικασία του πολιτισμού, β΄μέρος, Αθήνα, Νεφέλη, σελ.127-224.

Falk P., 1994, The Consuming Body (Published in association with Theory, Culture Society). London: Sage.

Fischler C., 1990, L'Homnivore, Παρίσι, Odile Jacob.

Hamilakis Y., 2022, Food as affirmative biopolitics at the border: liminality, eating practices, and migration in the Mediterranean, World Archaeology, DOI:10.1080/00438243.2021.2021980
To link to this article: https://doi.org/10.1080/00438243.2021.2021980

Harris M. (Μτφ. Κωνσταντόπουλος Ν.), 1989 [1987], "Κατάλληλο ως τροφή: νοερά ή πραγματικά, Το σιχαμερό γουρούνι και Το αίνιγμα της Ιερής Αγελάδας", στο Η Ιερή αγελάδα και ο βδελυρός χοίρος. Αινίγματα της διατροφής και του πολιτισμού, Αθήνα, Τροχαλία.

Hastorf C., 2012, "Steamed or boiled: Identity and value in food preparation". Στο Pollock S. (επιμ.) Between feasts and daily meals: Towards an Archaeology of commensal spaces, Special volume 2 (2012), pp. 213-242.

Jacobs, M., & Scholliers, P. (Eds.). (2003). Eating Out in Europe: Picnics, Gourmet Dining and Snacks since the Late Eighteenth Century. Oxford: Berg.

Καραπάνου Φ. & Α. Ποταμιάνου (μτφ. Φραγκόπουλος Μ.), 1983[1980], "Γλώσσα, Επιθυμία". Στο Anzieu D., Φ. Καραπάνου κ.ά. Ψυχανάλυση και Ελληνική Κουλτούρα, Αθήνα, Ράππα, σσ. 65-118.

Kharty P., 1998, "Harris and the sacred cow", Tribhuvan University Journal, vol.XXI, no 2, σελ. 27-34 (αναρτημένο στα έγγραφα του μαθήματος)

Koder J., 2000, O κηπουρός και η καθημερινή κουζίνα στο Βυζάντιο, Αθήνα, Εκδόσεις Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν.

Κράββα Β., 2004, «Τροφή και Ταυτότητα: η περίπτωση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης» και «Τα δικά μας φαγητά διαφέρουν από τα δικά σας…» Εθνολογία, 10 βλ. και Εθνολογία 12

Lavis A., 2017, "Food porn, pro-anorexia and the viscerality of virtual affect: Exploring eating in cyberspace", Geoforum, Vol. 84, 2017, σελ. 198-205.

Λεβί-Στρως Κ., 1991 [1966], «Το Ωμό και το Ψημένο» και «Από το μέλι στις Στάχτες» στο Ανθρωπολογία και Μύθος ΙΙ, Αθήνα, Καρδαμίτσα.

Lévi-Strauss C., 1997 [1968], "The culinary triangle". Στο Counihan & Van Esterik (eds.) Food & Culture,  Νέα Υόρκη & Λονδίνο, Routledge σελ. 28-35.

Ματθαίου Ά.(επιμ.), 1998, Ιστορία της Διατροφής. Προσεγγίσεις της σύγχρονης ιστοριογραφίας, Μνήμων, Αθήνα.

Μπριγιά-Σαβαρέν Ζ. Α. (μτφ.  Ανδρέου Δ.) 2008 [1825], Η γαστρονομία ως καλή τέχνη. Η φυσιολογία της γεύσης, Αθήνα, Στοχαστής.

Μακρυνιώτη Δ. 2014, Μικροί μάγειρες στη μικρή οθόνη. Παίζοντας με τη γνώση, την απόλαυση και τον κοινωνικό έλεγχο, Αθήνα, Νήσος.

McNeil Cameron L.(ed.), 2006, Chocolate in Mesoamerica: a cultural history of cacao, University Press of Florida

Martens & Warde 1997, "Urban Pleasure? On the meaning of Eating Out in a northern city". Στο Caplan P. (ed.) Food , Health and Identity, Λονδίνο, Routledge.

Melissinou K., 2016, « Manger à Pâques en Grèce égéenne », Cahiers balkaniques, Hors-série, 2016, σσ. 469-480, απόδοση στα ελληνικά.

Melissinou K., 2015, «Sens et sensibilités de l’intériorité : essai d’écrire les sens », Traverse –Revue d’histoire/Zeitschrift für Geschichte, 22, 2, 2015, σσ. 119- 130, απόδοση στα ελληνικά.

Melissinou K., 2004, «Abattage du porc et mascarade: la gestion d’une dichotomie», Anthropozoologica, 2004, 39 (1). Paris, Publications Scientifiques du Museum national d’Histoire naturelle, σσ. 351-363, απόδοση στα ελληνικά.

Montanari M. (Μτφ. Παπασταύρου Ά.), 1997, Πείνα και αφθονία στην Ευρώπη, Aθήνα, Ελληνικά Γράμματα.

Μπακαλάκη Α., 2000, "Γευστικά Ταξίδια. Συναντήσεις και διακρίσεις". Στο Ρ. Καυτατζόγλου και Μ. Πετρονώτη (επιμ.) Όρια και Περιθώρια. Εντάξεις και Αποκλεισμοί, Αθήνα, ΕΚΚΕ.

Μπαρτ Ρ., 1979 [1978], "Το κρασί και το γάλα", "Το μπιφτέκι" στο Μυθολογίες*Μάθημα, Αθήνα, εκδόσεις Ράππα, σελ. 167-177.

Munn ND. 1986. The Fame of Gawa: a Symbolic Study of Value Transformation in a Massim (Papua New Guinea) Society. Cambridge, UK: Cambridge Univ. Press, σελ. 49-104.

Νέστορος Α., 1975, "Τα ελληνικά χριστουγεννιάτικα φαγητά και ο συμβολισμός τους", Λαογραφικά Μελετήματα, Αθήνα, Ολκός.

Νιούμαν Λ. (επιμ.), 2006, Η Πείνα στην Ιστορία. Έλλειψη τροφίμων, πενία και στέρηση, Αθήνα, Πολύτροπον

Πετρίδου Ε., 2006, «Τυρί και Έθνος» στο Παπαταξιάρχης Ε. (επιμ.), Περιπέτειες της Ετερότητας, Αθήνα, Αλεξάνδρεια.

Plakias A., 2019, Thinking through food, Οντάριο, Broadview press.

Potts A. and Parry J. (2010) Vegan sexuality: Challenging heteronormative masculinity through meat-free sex. Feminism & Psychology 20(1): 53-72. http://dx.doi.org/10.1177/0959353509351181.

Potts A. (επιμ.), 2016, Meat culture, Λέυντεν/Βοστώνη, Brill.

Revel J.-F. (μτφ. Ποταμιάνου Β.), 2008[1982], Ο γαστρονομικός πολιτισμός από την αρχαιότητα έως σήμερα, Αθήνα, Πολύτροπον.

Ρίμπατ Κ. (μτφ. Τσιριγκάκης Η.), 2019, Στο εστιατόριο. Η κοινωνία στο πιάτο μας, Αθήνα, Εστία.

Σερεμετάκη Κ.Ν., 1997, Παλιννόστηση Αισθήσεων, Αθήνα, Νέα Σύνορα-Λιβάνη, σσ. 29-63, 71-109.

Σερεμετάκη Κ.Ν., 2018, "Περί αφής και απτικότητας, Απτές γεύσεις μνήμης". Στο Σερεμετάκη, Αναγνωρίζοντας το καθημερινό, Αθήνα, Πεδίο, σσ. 200-216 και 217-240.

Σκουτέρη Διδασκάλου 1999, "Από τον Σοφρά στο Τραπέζι". Στο Ο Ελλην. Κόσμος ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση 1453-1981, Αθήνα, Ελλην. Γράμματα.

Snuggs, S., & McGregor, S. (2021). "Food & meal decision making in lockdown: How and who has Covid-19 affected?" Food quality and preference, 89, 104145. https://doi.org/10.1016/j.foodqual.2020.104145

Spang R. L., 2000. Η εφεύρεση του Εστιατορίου. Το Παρίσι και ο γαστρονομικός πολιτισμός, Αθήνα, Ποταμός.

Stoller P.& C. Olkes, 2005. "Thick Sauce: Remarks on the Social Relations of the Songhay". Στο The Taste Culture Reader: Experiencing Food and Drink, (επιμ. Carolyn Korsmeyer, μτφ. K. Hunter), 131–42. New York, NY: Berg. Print.

Sutton, David. 2005, "Synesthesia, Memory, and the Taste of Home". Στο The Taste Culture Reader: Experiencing Food and Drink, επιμ. Carolyn Korsmeyer, 304-316. New York, NY: Berg. Print.

Sutton D.E. & L. Vournelis, 2009, "Vefa or Mamalakis? Cooking up nostalgia in contemporary Greece", South European Society and Politics, τόμ. 14, τχ. 2, σ. 209-223.

Sutton D.E.(μτφ. Βρεττού Αγγ.), 2012, «Τροφή και αισθήσεις». Στο Γιαλούρη Ε. (επιμ.), Η Ανθρωπολογία στη χώρα των πραγμάτων, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, σσ. 391-426.

Sutton D., 2019 [2016], "The anthropology of cooking", στο Klein J. & J. Watson (επιμ.) The Handbook of Food and Anthropology, Λονδίνο & Νέα Υόρκη, Bloomsbury, pp.349-369.

Τζαβάρα Ε., 1986, "Η μαγειρική στον ελληνικό αγροτικό χώρο: Στοιχεία ανάλυσης του συστήματος". Στο Η Δυναμική των Σημείων (Επιμ.Α.-Φ. Λαγόπουλος, Π. Μαρτινίδης, Κ. Μπόκλουντ-Λαγοπούλου, Κ.-Β. Σπυριδωνίδης) , Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής.

Τσιμουρής Γ., "Ανθρωπολογικές προσεγγίσεις του Αλκοόλ: Ιχνηλατώντας τα όρια ανάμεσα στο ‘δημιουργικό πίνειν’ και τον αλκοολισμό".

Verdier, Y. (1969). "Pour une ethnologie culinaire." L'Homme, 9(1), 49-57. https://doi.org/10.3406/hom.1969.367018

Verdier, Y. (1969). Pour une ethnologie culinaire. l'Homme, 9(1), 49-57. https://doi.org/10.3406/hom.1969.367018

Verdier, Y. (1969). Pour une ethnologie culinaire. l'Homme, 9(1), 49-57. https://doi.org/10.3406/hom.1969.367018

Verdier, Y. (1969). Pour une ethnologie culinaire. l'Homme, 9(1), 49-57. https://doi.org/10.3406/hom.1969.367018

Vialles N., (μτφ. Underwood J.A.), 1994, Animal to Edible. Κέημπριτζ, Cambridge University Press.

Vialles N., 1988, "La viande ou la bête", Terrain no 10, σελ. 86-96, αποσπασματική απόδοση στα ελληνικά.

Μέθοδοι διδασκαλίας

Ο τρόπος διδασκαλίας είναι η διάλεξη, ενώ θα γίνεται χρήση εποπτικών μέσων, προβολή ταινιών και εθνογραφικών ντοκυμαντέρ κοκ. Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες ενθαρρύνονται να συμμετέχουν ενεργά, να αναλαμβάνουν εργασίες με τη μορφή κριτικών παρουσιάσεων άρθρων και βιβλίων, αλλά και να διενεργούν μικρή επιτόπια έρευνα.

Μέθοδοι αξιολόγησης

Ενθαρρύνεται και αξιολογείται η ενεργή συμμετοχή των φοιτητών/φοιτητριών, οι παρουσιάσεις εργασιών βιβλιογραφικής ή/και επιτόπιας έρευνας.

Η αξιολόγηση του μαθήματος συμπληρώνεται και ολοκληρώνεται με τη γραπτή εξέταση στην ανάπτυξη σύντομου δοκιμίου.