Τοπική Ανάπτυξη και Τοπική Επιχειρηματικότητα (800115)

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Το αντικείμενο του μαθήματος επικεντρώνεται στην ολοκληρωμένη παρουσίαση του περιεχομένου και των βασικών ζητημάτων που αναφύονται στη διαδικασία της τοπικής ανάπτυξης, σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο. Παράλληλα, εστιάζει σε έναν από τους σημαντικότερους συντελεστές της τοπικής ανάπτυξης, την τοπική επιχειρηματικότητα. Προς την κατεύθυνση αυτή, οι βασικές διαστάσεις που σκιαγραφούν το περιεχόμενο του μαθήματος είναι οι ακόλουθες.

• η αποτύπωση των συνιστωσών που διαμορφώνουν την τοπική ανάπτυξη και στη συνοπτική παρουσίαση του θεωρητικού υποβάθρου της περιφερειακής και τοπικής ανάπτυξης.
• η συστηματική επεξεργασία των συμπερασμάτων που προκύπτουν από την εφαρμογή της πολιτικής της τοπικής – ενδογενούς ανάπτυξης σε διεθνές επίπεδο.
• η ανάλυση των γενεσιουργών λόγων ενίσχυσης της τοπικής ανάπτυξης από την Ευρωπαϊκή Ένωση και αποτυπώνει το βασικό πλαίσιο δράσης της.
• η διαμόρφωση του υπόβαθρου και στην εφαρμογή της τοπικής ανάπτυξης και του τοπικού αναπτυξιακού σχεδιασμού και προγραμματισμού στον ελληνικό χώρο.
• η παρουσίαση της έννοιας της τοπικής επιχειρηματικότητας και της σχετικής με αυτήν θεωρίας στο πλαίσιο μιας στρατηγικής νέο-ενδογενούς ανάπτυξης σε μια οικονομία βασισμένη στην γνώση, στο πλαίσιο συζήτησης σειράς σχετικών με την επιχειρηματικότητα εννοιών
• η διερεύνηση της σχέσης αλληλεπίδρασης μεταξύ τοπικής ανάπτυξης και τοπικής επιχειρηματικότητας.
• η θεωρητική προσέγγιση των μοντέλων χωρικής συγκέντρωσης επιχειρήσεων εστιάζοντας στην σύγχρονη θεωρία των οικοσυστημάτων επιχειρηματικότητας και με ιδιαίτερη αναφορά στους παράγοντες που τα διαμορφώνουν και τα αποτελούν.
• η παρουσίαση των συστημάτων παρακολούθησης και αξιολόγησης των επιδόσεων επιχειρηματικότητας και καινοτομίας που προτείνει η διεθνής βιβλιογραφία, σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.
• η ανάδειξη των σύγχρονων ευρωπαϊκών στρατηγικών και πρωτοβουλιών στήριξης της τοπικής επιχειρηματικότητας.
• η συζήτηση περί της έννοιας, της σημασίας και των συστατικών μερών ενός επιχειρηματικού σχεδίου ως απαραίτητη προϋπόθεση επιτυχούς τοπικής επιχειρηματικότητας.

Λέξεις Κλειδιά: Τοπική Ανάπτυξη, Ενδογενής Ανάπτυξη, Τοπική Αυτοδιοίκηση, Τοπικός Αναπτυξιακός Προγραμματισμός, Επιχειρησιακός Προγραμματισμός ΟΤΑ, Πρόγραμμα "Καλλικράτης", Πρόγραμμα "Κλεισθένης", Επιχειρηματικότητα, Μορφές Επιχειρηματικότητας, Τοπική Επιχειρηματικότητα, Οικονομία της Γνώσης, Νεοφυής Επιχειρηματικότητα, Οικοσυστήματα Επιχειρηματικότητας, Τριπλός Έλικας, Κοινωνικό Κεφάλαιο, Δείκτες Επιδόσεων Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας, Ευρωπαϊκές Πρωτοβουλίες και Στρατηγικές Στήριξης της Τοπικής Επιχειρηματικότητας, Στρατηγικός και Επιχειρηματικός Σχεδιασμός.

Περιγραφή Μαθήματος

Ο βασικός σκοπός του μαθήματος είναι η εξοικείωση των φοιτητών με το βασικό εννοιολογικό, θεωρητικό και εμπειρικό πλαίσιο διερεύνησης της περιφερειακής επιστήμης, έτσι ώστε να αποκτήσουν το απαιτούμενο υπόβαθρο για την περαιτέρω εμβάθυνση στα επιμέρους γνωστικά της πεδία, κατά τη διάρκεια των σπουδών τους στο Τμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης. Οι κύριοι στόχοι του μαθήματος είναι:

• η συστηματική παρουσίαση του σύγχρονου θεωρητικού και μεθοδολογικού υποβάθρου της περιφερειακής και τοπικής ανάπτυξης, καθώς και των μεταξύ τους διασυνδέσεων.
• η κατανόηση των γενεσιουργών λόγων ενίσχυσης της τοπικής ανάπτυξης σε διεθνές επίπεδο και στην κατεύθυνση αυτή, από υπερεθνικούς οικονομικούς οργανισμούς όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση (και η εξοικείωση με το βασικό πλαίσιο δράσης της).
• η εξοικείωση των φοιτητών με το βασικό πλαίσιο πολιτικής, τα μέσα, τις διαδικασίες, τους φορείς διαμόρφωσης και εφαρμογής της τοπικής-ενδογενούς ανάπτυξης στον ελληνικό χώρο.
• η παρουσίαση του πλαισίου οργάνωσης της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της διαδικασίας διαμόρφωσης και εφαρμογής τοπικών αναπτυξιακών σχεδίων και προγραμμάτων.
• η κατανόηση και εμβάθυνση στην έννοια της τοπικής επιχειρηματικότητας σε μια οικονομία βασισμένη στην γνώση και σε σύγχρονες έννοιες σχετικές με την επιχειρηματικότητα και την καινοτομία.
• η ανάδειξη της σχέσης αλληλεπίδρασης της τοπικής επιχειρηματικότητας με την τοπική ανάπτυξη
• η εξοικείωση των φοιτητών με την σύγχρονη έννοια του οικοσυστήματος επιχειρηματικότητας και των συντελεστών που το διαμορφώνουν.
• η γνωριμία με σύγχρονα συστήματα παρακολούθησης και αξιολόγησης των επιδόσεων επιχειρηματικότητας και καινοτομίας.
• η ανάδειξη των ευρωπαϊκών στρατηγικών και πρωτοβουλιών στήριξης της τοπικής επιχειρηματικότητας.     

Οι βασικές ενότητες του μαθήματος που αναπτύσσονται κατά τη διάρκεια του εξαμήνου είναι οι εξής:

1. Μεγέθυνση, Ανάπτυξη, Τοπική Ανάπτυξη, Πρόοδος: Εννοιολογικές Αποσαφηνίσεις.
2. Βασικές Χρονικές Περίοδοι Κατάταξης των Θεωριών και Πολιτικών περιφερειακής και Τοπικής Ανάπτυξης. Βιομηχανικοί Τόποι, Τοπικά Παραγωγικά Συστήματα, Συστήματα Καινοτομικού Περιβάλλοντος, Συστήματα Δημιουργικού Περιβάλλοντος. Βασικά Χαρακτηριστικά ενός ΣΚΠ. Πολιτικές και μέσα για τη διαμόρφωση ΣΔΠ.     Οι διαστάσεις αυτονομίας του ΣΔΠ.
3. Πολιτική και Προγραμματισμός. Περιφέρειες Προγραμματισμού. Τα κυριότερα οφέλη του Τοπικού Προγραμματισμού.
4. Στάδια και Φάσεις Περιφερειακού και Τοπικού Αναπτυξιακού Προγραμματισμού.
5. Επιχειρησιακά Προγράμματα.
6. Έξυπνοι Δήμοι.
7. Θεωρητική προσέγγιση της τοπικής επιχειρηματικότητας - βασικές σχετικές έννοιες (όπως, επιχειρηματίας, επιχειρηματική νοοτροπία, κίνητρα επιχειρηματικότητας, μορφές επιχειρηματικότητας, νεοφυής επιχειρηματικότητα, καινοτομία, τύποι και μορφές καινοτομίας, συστήματα καινοτομίας, επιχειρηματική ιδέα, επιχειρηματική ευκαιρία, επιχειρηματικό μοντέλο, κ.α.).
8. H τοπική επιχειρηματικότητα ως μέσον αλλά και ως στόχος μιας στρατηγικής νέο-ενδογενούς ανάπτυξης σε μια οικονομία βασισμένη στην γνώση.
9. Συστήματα τοπικής επιχειρηματικότητας -Η τοπική επιχειρηματικότητα μέσω μιας νέας οικοσυστημικής προσέγγισης: Τοπικά Οικοσυστήματα Επιχειρηματικότητας.
10. Προσδιοριστικοί παράγοντες της τοπικής επιχειρηματικότητας
11. Μέθοδοι παρακολούθησης και αξιολόγησης - δείκτες επίδοσης της τοπικής επιχειρηματικότητας και καινοτομίας - Ευρωπαϊκές στρατηγικές στήριξης της τοπικής επιχειρηματικότητας
12. Στρατηγικός και επιχειρηματικός σχεδιασμός (Canvas Επιχειρηματικού Μοντέλου, Επιχειρηματικό Σχέδιο: έννοια, σκοπιμότητα, δομή, περιεχόμενο κ.α.)

Αναμενόμενα αποτελέσματα

Με την ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές θα δύνανται:

- να ερμηνεύουν, με συστηματικό και επιστημονικά τεκμηριωμένο τρόπο, την αναπτυξιακή πραγματικότητα σε τοπικό επίπεδο, βάσει των διεθνών τάσεων σε θεωρητικό και εμπειρικό επίπεδο,

- να χρησιμοποιούν τα βασικά μεθοδολογικά εργαλεία ενδοπεριφερειακής ανάλυσης και τοπικού αναπτυξιακού σχεδιασμού και συνεπώς, να κατανοούν και να αναλύουν τις κοινωνικοοικονομικές μεταβολές σε τοπικό επίπεδο,

- να γνωρίζουν εις βάθος το πλαίσιο διαμόρφωσης και εφαρμογής του επιχειρησιακού προγραμματισμού της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και τις διαδικασίες υλοποίησης έργων και δράσεων σε τοπικό επίπεδο και τέλος,

- να εκφέρουν επιστημονική άποψη για την αναπτυξιακή στρατηγική και τον προγραμματισμό σε μικροπεριφερειακό – τοπικό επίπεδο.

-να κατανοούν σύγχρονες έννοιες σχετικές με την επιχειρηματικότητα όπως, επιχειρηματίας και κίνητρα επιχειρηματικότητας, επιχειρηματική νοοτροπία, νεοφυής επιχειρηματικότητα, επιχειρηματική ευκαιρία, επιχειρηματική ιδέα, επιχειρηματικό μοντέλο, οικονομία της γνώσης μορφές και τύποι επιχειρηματικότητας, μορφές και είδη καινοτομίας,  κ.α. 

-να προσεγγίζουν θεωρητικά την έννοια της τοπικής επιχειρηματικότητας ως βασικό παράγοντα της τοπικής ανάπτυξης σε μια οικονομία που βασίζεται στην γνώση.

-να αντιλαμβάνονται σε βάθος την έννοια του οικοσυστήματος επιχειρηματικότητας και να εντοπίζουν αυτό και τους επιμέρους συντελεστές που το διαμορφώνουν σε τοπικό επίπεδο.

-να γνωρίζουν τους επιστημονικούς δείκτες παρακολούθησης και αξιολόγησης της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.

-να γνωρίζουν τις ευρωπαϊκές στρατηγικές και πρωτοβουλίες στήριξης της τοπικής επιχειρηματικότητας.

-να αναγνωρίζουν την σημασία του στρατηγικού και επιχειρησιακού σχεδιασμού ως απαραίτητη προϋπόθεση ανάληψης επιτυχούς τοπικής επιχειρηματικής πρωτοβουλίας

-να γνωρίζουν τα συστατικά μέρη ενός Επιχειρηματικού Σχεδίου

Τρόποι αξιολόγησης

Γραπτή εξέταση στο τέλος του εξαμήνου.

Βασικά συγγράμματα

1. Χριστοφάκης Μ., (2001). Τοπική Ανάπτυξη και Περιφερειακή Πολιτική, Εκδόσεις Παπαζήση, Α΄ έκδοση, Αθήνα.
2. Δεληθέου Β., Καραγιάννη Μ., (2020). Τοπικές Ανθρωποενότητες. Τοπική Ανάπτυξη-Βιωσιμότητα. Εκδόσεις Ερωδιός. Θεσσαλονίκη. ISBN:978-960-454-232-1. 

Συμπληρωματική βιβλιογραφία

Αθανασόπουλος Κ. ΓΕ., (2008). Περιφερειακή Διοίκηση και Τοπική Αυτοδιοίκηση. Ελλάδα-Άλλες Χώρες Μέλη της Ε.Ε., Επιστημονική Συμβολή Δρ Δεληθέου Β., Dr Kavvadia H., Αθήνα, 2008.

Αθανασόπουλος Κ. ΓΕ., (2010). Το Δίκαιο της Ε.Ε., Επιστημονική Συμβολή Δρ Δεληθέου Β., Dr Καββαδία Ε., Αθήνα, 2010.

Βλιάμος Σ., (1984). Ο χαρακτήρας του Ελληνικού Περιφερειακού Οικονομικού Προβλήματος: Παρουσίαση και Ανάλυση  Αθήνα.

Γκέκας Ρ., Μήτσου Κ., (2011). Ευρωπαϊκή Τοπική Αυτοδιοίκηση – Συγκριτικά Στοιχεία και Προοπτικές, Ε.Ε.Τ.Α.Α., Αθήνα.

Δεληθέου Β., (2008). Ευρωπαϊκοί Αναπτυξιακοί Θεσμοί, Αθήνα.

Ε.Ε.Τ.Α.Α., (2011). Οδηγός Κατάρτισης Επιχειρησιακού Προγράμματος Ο.Τ.Α. Α’ Βαθμού, Αθήνα.

Ιεραπετρίτης, Δ., (2022). Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία: Άνεμοι Δημιουργίας, στο βιβλίο Κ.Σαρρή και Στ. Λασπίτα «Επιχειρηματικότητα και Επιχειρηματικό Σχέδιο», Εκδόσεις Τζιόλα.

Κομνηνός, Ν., (1992). Ευελιξία, μικρομεσαίες επιχειρήσεις και τοπική ανάπτυξη στην Ελλάδα, Τόπος, Επιθεώρηση Αστικών και Περιφερειακών Μελετών, τ.4.

Κόνσολας Ι. Ν., (1997). Σύγχρονη Περιφερειακή Οικονομική Πολιτική, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα.

Λαγός Δ., (2007). Θεωρίες Περιφερειακής Οικονομικής Ανάπτυξης, εκδόσεις Κριτική, Αθήνα.

Παπαδασκαλόπουλος Αθ., Χριστοφάκης Μ., (2016). Περιφερειακός Προγραμματισμός και Αναπτυξιακός Σχεδιασμός, Εκδόσεις Παπαζήση, Β΄ έκδοση, Αθήνα.

Παπαδασκαλόπουλος Α.Δ. (1989). Τοπική Ανάπτυξη και Διακοινοτική Συνεργασία, Ν.Τάτσος (Επιμ.) στο Θέματα Τοπικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Ε.Ε.Τ.Α.Α., Αθήνα.

Πετράκος Γ., Ψυχάρης Ι., (2016). Περιφερειακή Ανάπτυξη στην Ελλάδα, Εκδόσεις Κριτική, B΄ έκδοση, Αθήνα, 2016.

Πολύζος Σ., (2011). Περιφερειακή Ανάπτυξη, εκδόσεις Κριτική, Αθήνα.

Σαρρή Κ., Λασπίτα, Στ., (2022). «Επιχειρηματικότητα και Επιχειρηματικό Σχέδιο», Εκδόσεις Τζιόλα.

Acs, Z., Szerb, L., Ortega-Argilés, R., Aidis, R. and A. Coduras (2015) “The Regional application of the Global Entrepreneurship and Development Index (GEDI): The Case of Spain”, Regional Studies, 49 (12), 1977-1994.

Acs, Z.J., Lafuente, E., Szerb, L. (eds) (2023). The Entrepreneurial Ecosystem. Palgrave Studies in Entrepreneurship and Society. Palgrave Macmillan, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-031-25931-9_7.

Audretsch, David B. (2014). From the Entrepreneurial University to the University for the Entrepreneurial Society.Journal of Technology Transfer, 39: 313–21.

Bosworth, G. and J. Atterton (2012) Entrepreneurial in-migration and neo-endogenous rural development. Rural Sociology 77 (2) pp. 254–279

Bosworth, G., Annibal, I., Carroll, T., Price, L., Sellick, J., & Shepherd, J. (2016). Empowering Local Action through Neo‐Endogenous Development; The Case of LEADER in E ngland. Sociologia Ruralis, 56 (3), 427-449.

Delitheou V., Maraki M., (2011). E- Local Government: Exploring citizens’ attitude towards electronic municipal services,Lambert Academic Publishing (LAP), USA.

Etzkowitz, H. (2013). Anatomy of the entrepreneurial university. Social science information, 52 (3), 486-511.

European Commission. (2022). European innovation scoreboard. DG ENTR, Brussels.

Guerrero, M., & Urbano, D. (2016). The transformative role of universities: determinants, impacts, and challenges. Entrepreneurial and Innovative Practices in Public Institutions: A Quality of Life Approach, 1-17.

Ierapetritis, D. G. (2019). Discussing the role of universities in fostering regional entrepreneurial ecosystems. Economies, 7(4), 119.

Ierapetritis, D. G., Lagos, D., & Balomenou, C. K. (2010). Outlining the determinants of youth entrepreneurship in the Greek periphery. International Journal of Entrepreneurship and Small Business, 11(2), 205-217.

Ierapetritis, D. G. (2019). Social capital, regional development and innovation in Greece: an interregional analysis. International Journal of Innovation and Regional Development, 9(1), 22-58.

Ierapetritis, D. G., & Lagos, D. (2012). Building rural entrepreneurship in Greece: Lessons from lifelong learning programmes. Entrep. Soc. Cap. Gov. Dir. Sustain. Dev. Compet. Reg, 281-301.

Isenberg, D.,J., (2010), How to Start an Entrepreneurial Revolution. Harvard Business Review, 88 (6), pp.40-50

Malecki, E.,J., (2018), Entrepreneurship and entrepreneurial ecosystems, Geography Compass, 12, e12359, DOI: 10.1111/gec3.12359.

O.E.C.D. (2019), Local Entrepreneurship Ecosystems and Emerging Industries, Case Study of Coventry and Warwickshire, United Kingdom, OECD Local Economic and Employment Development (LEED) Working Papers,  Centre for Entrepreneurship, SMEs, Regions and Cities (CFE), Committee of the OECD on local entrepreneurship ecosystems

Olmedo, L., & O'Shaughnessy, M. (2022). Community‐Based Social Enterprises as Actors for Neo‐Endogenous Rural Development: A Multi‐Stakeholder Approach. Rural Sociology,87 (4), 1191-1218.

Pierre-André Julien, (2007). A Theory of Local Entrepreneurship in the Knowledge Economy, Books, Edward Elgar Publishing, number 12800, June.

Richardson W. H., (1972). Περιφερειακή Οικονομική, τόμοι Α΄, Β΄, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα.

Spigel, B., (2017). The relational organization of entrepreneurial ecosystems Entrepreneurship Theory and Practice. DOI:10.1111/etap.12167.

Spilling, O.R. (1996). The entrepreneurial system: on entrepreneurship in the context of a mega-event’, Journal of Business Research, Vol. 36, No. 1, pp.91–103.51.

Stam, E., Spigel, B., (2016). Entrepreneurial Ecosystems, Utrecht University, Tjalling C. Koopmans Research Institute, U.S.E. Discussion Paper Series, nr:16-13.52.

Stam, E., (2015). Entrepreneurial Ecosystems and Regional Policy: A Sympathetic Critique, European Planning Studies, 23:9, 1759-1769, DOI:10.1080/09654313.2015.1061484

Thomas, E., & Asheim, B. T. (2022). Entrepreneurial ecosystems, learning regions and the role of universities. The role of universities and their entrepreneurial ecosystems in advocating sustainability, 11-24.

Varga, A., Sebestyén, T., Szabó, N., Szerb, L. (2023). Measuring the Effects of Policies Targeting Entrepreneurial Ecosystems: An Application of the GMR Framework with REDI. In: Acs, Z.J., Lafuente, E., Szerb, L. (eds) The Entrepreneurial Ecosystem. Palgrave Studies in Entrepreneurship and Society. Palgrave Macmillan, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-031-25931-9_7

Bagnasco, A., (1992). Ανάπτυξη βασισμένη στη μικρή βιομηχανία: Η περίπτωση της Τρίτης Ιταλίας, Κ.Χατζημιχάλης (Επιμ.) στο «Περιφερειακή Ανάπτυξη και Πολιτική», Εκδ. Εξάντας.

Beasant,J., Tidd, J., (2018). Καινοτομία και Επιχειρηματικότητα, 3^η ΈΚΔΟΣΗ, Εκδόσεις Τζιόλα.