Γενική Περιγραφή του Μαθήματος

Σύγχρονες προσεγγίσεις στην Κριτική Eγκληματολογία και εγκλήματα των ισχυρών» 

Καθηγήτρια Σοφία Βιδάλη

H Κριτική Εγκληματολογία αποτελεί μια από τις κύριες θεωρητικές σχολές σκέψης, που εξετάζουν το ποινικό φαινόμενο, ως νομικό και κοινωνικό φαινόμενο (οι άλλες είναι οι Κλασσική Σχολή, Θετική Σχολή, Σχολή της Εγκληματολογίας της Κοινωνικής Αντίδρασης, η Σχολή Κοινωνικής Σύγκρουσης) ενώ σήμερα έχουν  αναπτυχθεί και προσεγγίσεις συνθετικού χαρακτήρα ανάμεσα στην Κλασσική και την Θετική Σχολή.

Η Κριτική εγκληματολογία εξετάζει μεταξύ άλλων το έγκλημα και την αντίδραση σε αυτό ως κοινωνικό και νομικό γεγονός διαταξικού χαρακτήρα, στο πλαίσιο συγκεκριμένων σχέσεων εξουσίας, και συγκεκριμένων ιστορικών συνθηκών που το καθορίζουν. Ανάμεσα στις τομές που η θεωρητική αυτή Σχολή επέφερε στη θεώρηση του ποινικού φαινομένου ήταν η ανάδειξη, η έρευνα και η ανάλυση των εγκλημάτων των ισχυρών.

Ως εγκλήματα των ισχυρών εννοούνται από τη διεθνή βιβλιογραφία ένα πλήθος κατηγοριών εγκλημάτων που έχουν ως δράστες το Κράτος, ισχυρά κέντρα οικονομικής και άλλης εξουσίας, θεσμικής και μη και παράγοντες της οικονομίας αλλά και παραδοσιακού τύπου μεγάλες εγκληματικές οργανώσεις. Δεν εστιάζει επομένως αυτή η κατηγορία ανάλυσης στην εγκληματικότητα του δρόμου και στη διαπροσωπική βία, αν και το ζήτημα της εξουσίας υπεισέρχεται και στη συζητήση για τη διαπροσωπική βία.  Εξετάζει όμως τη διαπροσωπική βία και την εγκληματικότητα του δρόμου ως δευτερογενείς συνέπειες σχέσεων εξουσίας και ιστορικών συνθηκών, ενώ έμφαση δίνεται από ορισμένα επιμέρους ρεύματα και στην θυματοποίηση των πληθυσμών και των ευάλωτων ομάδων, που υπο το πρίσμα της Κριτικής Εγκληματολογίας συνδέονται με τις ανισότητες και με πολιτισμικές πρακτικές. 

Στο μάθημα εξετάζεται η σχετική εγκληματολογική θεωρία και προσεγγίζονται συστηματικά τα αίτια,  οι συνθήκες δημιουργίας και η αντιμετώπιση των εγκλημάτων των ισχυρών. Εξετάζονται ειδικότερα παλαιότερες και σύγχρονες τάσεις τη θεωρία για τα εγκλήματα των ισχυρών αλλά και μορφές και κατηγορίες εγκλημάτων που κατά κύριο λόγο θεμελιώνται σε σχέσεις εξουσίας και εντάσσονται έτσι στη συζήτηση τα οικονομικά εγκλήματα, η αστυνομική βία,  το αστικό περιβάλλον και οι σύγχρονες θεωρήσεις του σε σχέση με το έγκλημα, τα σύνορα, η φυλακή, η αποικιοκρατία, ο πόλεμος, το περιβάλλον και η κλιματική κρίση, τα εγκλήματα της παγκοσμιοποίησης κλπ

Στόχος του μαθήματος είναι να κατανοήσουν οι φοιτητές τις βασικές θεωρητικές θέσεις της Κριτικής Εγκληματολογίας, τη διαφορά σε σύγκριση με άλλες Σχολές Σκέψης,  να εμβαθύνουν στη θεωρία, στις πολιτικές που ακολουθούνται και στους πολιτισμούς που παράγουν και αναπαράγουν αυτές οι πολιτικές στο πλαίσιο της αντεγκληματικής πολιτικής που κατά περίπτωση ακολουθούνται.

Αναλυτικότερες πληροφορίες και υλικό θα δοθούν στο μάθημα

Μαθησιακά αποτελέσματα.

Οι φοιτητές με την ολοκλήρωση του μαθήματος  επιδιώκεται να μπορούν

-Να κατανοούν, να αναλύουν και να ερευνούν  τις διαστάσεις και τις κοινωνικές επιπτώσεις των φαινομένων που θα εξετασθούν.

-Να γνωρίζουν και να ερευνούν τους νομικούς και εξωνομικούς παράγοντες που επηρεάζουν την εξέλιξη των εγκλημάτων των ισχυρών.

-Να συγκρίνουν τις διαφορετικές θέσεις ανάμεσα σε θεωρητικές σχολές.

- Να αποκτήσουν τα θεωρητικά εργαλεία και τις «καλές πρακτικές» που θα τους επιτρέπουν να προσεγγίζουν ερευνητικά τις δύσκολες περιοχές των εγκλημάτων των ισχυρών και να μπορούν να εντάσουν τα εγκλήματα αυτά στο κοινωνικό περιβάλλον, στο χώρο, στην ιστορική συγκυρία. 

-Να συσχετίζουν τη θεωρία με πραγματικά γεγονότα και κοινωνικές πρακτικές, ώστε να αντιλαμβάνονται την πολυμορφία και την συμβιωτική σχέση του οργανωμένου εγκλήματος, των εγκλημάτων του κράτους, των οικονομικών εγκλημάτων και της διαφθοράς, των εγκλημάτων βίας, με τη νομιμότητα, με στόχο και την πρόληψη και την αξιολόγηση / αποτίμηση μέτρων αντιμετώπισής τους.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Βιδάλη, Σ., 2019. Εγκλημα και Κοινωνία, Αθήνα: εκδόσεις ΕΑΠ.

Βιδάλη Σ., Κουλούρης Ν., 2024, Αποκλίνουσα συμπεριφορά και ποινικό φαινόμενο. Αθήνα: Νομική βιβλιοθήκη.

Βιδάλη, Σ., 2022. Εισαγωγή στην Εγκληματολογία Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη

Βιδάλη, Σ., 2011. «Η κοινωνική αντίδραση στο έγκλημα και τα όριά της. Ναρκωτικά και οργανωμένο έγκλημα στην Ελλάδα». Χαλκιά Α.,επιμ.) Τιμητικός τόμος για τον Ιάκωβο Φαρσεδάκη: Η σύγχρονη εγκληματικότητα και η αντιμετώπισή της , τόμος ΙΙ . Αθήνα: ΝομικήΒιβλιοθήκη (σ.σ.1751- 1784.

Βιδάλη, Σ., Κουλούρης, Ν., Παραπαχαραλάμπους Χ., (επιμ). 2019. Εγκλήματα των ισχυρών. Διαφθορά, οικονομικό και οργανωμένο έγκλημα. Αθήνα: ΕΑΠ.

Γασπαρινάτου, Μ., 2020. Επικινδυνότητα. Η διαδρομή μιας επικίνδυνης κατασκευής. Αθήνα: Τόπος.

Γασπαρινάτου, Μ., 2024. Τιμωρητικότητα και ποινικός λαϊκισμός. Προς μια αλλαγή παραδείγματος στην αντεγκληματική πολιτική. Σε Δημήτραινας, Κοσμάτος, Συμεωνίδης, Το φιλελεύθερο ποινικό Δίκαιο. Τόμος στη μνήμη του Καθηγητή  Στέφανου Παύλου. Αθήνα- Θεσσαλονίκη: Σάκκουλα. 461-500.

Γεωργούλας, Στρ. 2020. Ζητήματα ιστορικής και συγκριτικής κριτικής εγκληματολογίας.Αθήνα: ΚΨΜ

https://www.academia.edu/46944108/%CE%96%CE%B7%CF%84%CE%AE%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1_%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CF%83%CF%85%CE%B3%CE%BA%CF%81%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82_%CE%BA%CF%81%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82_%CE%B5%CE%B3%CE%BA%CE%BB%CE%B7%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1%CF%82.

Κουλούρης Ν., 2012. "Υποδειγματικοί" κρατούμενοι σε ιδανικές "ανθρωπαποθήκες". Σε Πιτσελά, Α., επιμ.. Ο δρόμος προς τη Δικαιοσύνη. Θεσσαλονίκη: Σάκκουλας)

Κουρούτζας,  Χ., Palamari, V. (2024). "Opening the black boxes of the black carpet in the era of risk society: A sociological analysis of AI, algorithms and big data at work through the case study of the Greek postal services". AI & Society. https://doi.org/10.1007/s00146-024-01916-0.

Stamouli, E., Gasparinatou, M. & Kouroutzas, C. Corruption as state -corporate crime: the example of the health sector in Greece. Trends Organ Crim 26, 258–292 (2023). https://doi.org/10.1007/s12117-022-09479-6

Stamouli, E. & Gasparinatou, M. Kouroutzas (2023). Corruption and public procurement in health sector: the challenges of pandemic era in Greece. Journal of White Collar and Corporate Crime. -

Koutoutzas, Ch. Paraskevopoulos, D. (2021). Family Reunification after Death – Dead Border Crossers as “Biological Thanato-Citizens”, Research Center for the Humanities. Available at: https://www.rchumanities.gr/en/kouroutzastrubeta-paraskevopoulos/. - (2018). Εγκληματολογία της Γενετικής. Αθήνα: Πεδίο.

Υoung, J., 2011. The Criminological Imagination. Cambridge, Maiden: Polity Press.

Baratta A., 2019 (1982), Criminologia Critica e Critica del Diritto Penale. Il Mulino: Bologna.

Burke H. R., ⁵2019, An Introduction to criminological theory. Oxon, New York: Routledge.

Chambliss, W.,1975. “Toward a Political Economy of Crime”. Theory and Society, Vol. 2 (2. σελ. 149-170. https://colectivociajpp.files.wordpress.com/2012/08/chambliss-hacia-una-economc3ada-polc3adtica-del-crimen.pdf

Chambliss, W.,²1988. On the take. From petty crooks to presidents. Blomington & Indianapolis: Indiana University Press. 

Cohen, S. 2021. Καταστάσεις άρνησης. Μαθαίνοντας για τις θηριωδίες και τον πόνο. Αθήνα: Τόπος

Ferrell, J., Hayward, K. (eds), 2011. Cultural Criminology, Theories of Crime. Routledge.

Green, P., Ward, Τ. (2004). State Crime. Governments, Violence and Corruption. London, Sterling, Virginia: Pluto Press.

Hillyard, P., Tombs, S., 2017. “Social Harm and Zemiology”. In Liebling, A., Maruna, S., McAra (eds). The Oxford Handbook of Criminology. Oxfrod: Pxford University Press, 284-305.

Lea J., 2002, Crime and Modernity: Continuities in Left Realist Criminology. Lon- don, S. Oaks, N. Delhi: Sage.

Quinney, R., 1970 (2008). The social reality of crime. New Brunswick, London: Transcation Publishers.

Taylor I., Walton P., Young J., 1973, The New Criminology, for a social Theory of Deviance. London & Boston:Routledge and Keagan Paul.

Walklate S., McGarry R., 2015, Criminology and War. Trangressing the borders  Abingdon, Oxon, UK; New York: Routledge.