Ανθρωπολογία των Σύγχρονων Δυτικών Κοινωνιών (520105)

ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ         ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ

Χειμερινό Εξάμηνο 2025-2026                                 

ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΩΝ

Κωδ. μαθήματος: 520105                                                     Διδάσκων: Λ. Οικονόμου

ΒΑΣΙΚΕΣ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΚΑΙ KEIMENA MΕΛΕΤΗΣ

Mάθημα 1-2: Εισαγωγή στη δυτική νεωτερικότητα

Εισαγωγή στη νεώτερη εποχή και στις ιδέες της δυτικής νεωτερικότητας. Η ανάδυση του ατομικισμού, του επιστημονικού πνεύματος και του καπιταλισμού στην ιστορία της δυτικής σκέψης και των δυτικών κοινωνιών. Η γέννηση και ο χαρακτήρας των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών στη κλασική κοινωνιολογική σκέψη (Μαρξ, Ντυρκέμ, Βέμπερ). Έννοια και βασικές ιδέες του ατομικισμού. Η εξέλιξη του ατομικισμού στη Δύση από την ύστερη αρχαιότητα ως το διαφωτισμό.

Κείμενα μελέτης

Peter Hamilton, “Ο Διαφωτισμός και η γέννηση της κοινωνικής επιστήμης”, στο Stuart Hall και Bram Gieben (επιμ.), Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας, Αθήνα: Σαββάλας, κεφάλαιο 1, σσ. 41-113.

Bradley, Harriet, “Μεταβαλλόμενες κοινωνικές δομές: τάξη και φύλο”, στο Stuart Hall και Bram Gieben (επιμ.), Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας, Αθήνα: Σαββάλας, κεφάλαιο 4, σσ. 259-334.

Burns, E. M., 2006, Ευρωπαϊκή Ιστορία - Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεότεροι Χρόνοι, Αθήνα: Επίκεντρο, τα κεφ. 2 (Ο πολιτισμός της Αναγέννησης), σσ. 96-167, κεφ. 3 (Η εποχή της θρησκευτικής μεταρρύθμισης), σσ. 168-227 και κεφ. 6 (Η πνευματική επανάσταση του δέκατου έβδομου και δέκατου όγδοου αιώνα), σσ. 340-397.

Ντυμόν, Λουί 1991 (1983), Δοκίμια για τον Ατομικισμό. Μια Ανθρωπολογική Προοπτική πάνω στη Σύγχρονη Ιδεολογία, Αθήνα: Εξάντας (στη βιβλιοθήκη: 302.54 DUM).

Μως, Μαρσέλ, 2004 (1950), Κοινωνιολογία και Ανθρωπολογία, Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, το τρίτο κεφάλαιο: “Μια κατηγορία του ανθρώπινου νου: Η έννοια του προσώπου, η έννοια του εαυτού”, σ. 137-184, (301 MAU).

Φουκό, Μισέλ, 1987, Εξουσία, Γνώση και Ηθική, Αθήνα: Υψιλον, το πέμπτο κεφάλαιο: “Για τη γενεαλογία της ηθικής”, σ. 87-121.

Τάτσης, Νικόλαος, 2004, Νεωτερικότητα και Κοινωνική Αλλαγή, Αθήνα: Νήσος, το πρώτο κεφάλαιο: “Οι κλασικοί (K. Marx, E. Durkheim, G. Simmel, M. Weber)”, σσ. 17-45. (303.4 ΤΑΤ)

Morris, Brian, 1991, Western Conceptions of the Individual, Oxford: Berg.

Mάθημα 3 και 4: Επιστημονική επανάσταση και θρησκευτική μεταρρύθμιση

Η επιστημονική επανάσταση στην Ευρώπη (16ος-17ος αιώνας). Άνθρωπος, φύση και Θεός στη μεσαιωνική σκέψη, την Αναγέννηση και το διαφωτισμό. Όψεις της θρησκευτικής μεταρρύθμισης: Από το εξωκοσμικό άτομο στο άτομο στον κόσμο. Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού.

Κείμενα μελέτης

Peter Hamilton, “Ο Διαφωτισμός και η γέννηση της κοινωνικής επιστήμης”, στο Stuart Hall και Bram Gieben (επιμ.), 2003, Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας, Αθήνα: Σαββάλας, κεφάλαιο 1, σσ. 41-113.

389. Bocock, H πολιτιστική διαμόρφωση της νεωτερικής κοινωνίας”, στο Stuart Hall και Bram Gieben (επιμ.), 2003, Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας, Αθήνα: Σαββάλας, κεφάλαιο 5, και ιδίως τις σσ. 363-389.

Cassirer, Ernst, 2013, Η Φιλοσοφία του Διαφωτισμού, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, από το κεφάλαιο “Φύση και φυσιογνωσία στη σκέψη του διαφωτισμού”, το πρώτο τμήμα σσ. 96-113. (190.9033 CAS)

Κονδύλης, Παναγιώτης, 2012, Η Κριτική της Μεταφυσικής στη Νεότερη Σκέψη. Από τον όψιμο Μεσαίωνα ως το Τέλος του Διαφωτισμού, Ηράκλειο και Αθήνα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

Weber, Max, 1984, H Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού, Aθήνα: Gudenberg (306.6 WEB).

Tawney, R. H., 1990, Religion and the Rise of Capitalism, London: Penguin.

Mάθημα 5 και 6: Ατομικισμός, δημοκρατία, καπιταλισμός

Κτητικές και εξισωτικές διαστάσεις του ατομικισμού. Άτομο, κοινωνία και κράτος στον Χομπς, τον Λοκ και τον Ρουσώ. Η θεωρία του αστικού φιλελευθερισμού και η δημιουργία της “ελεύθερης αγοράς” στη Μεγάλη Βρετανία. Ο φιλελευθερισμός ως τεχνολογία πειθάρχησης και διακυβέρνησης.

Κείμενα μελέτης

Viviene Brown, κεφάλαιο 2 (“H εξέλιξη του σύγχρονου κράτους”) ιδίως τις σελίδες 163-176) και κεφάλαιο 3 (“H ανάπτυξη της οικονομίας”) ιδίως τις σελίδες 216-227, στο Stuart Hall και Bram Gieben (επιμ.), 2003, Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας, Αθήνα: Σαββάλας.

Burns, E. M., 2006, Ευρωπαϊκή Ιστορία - Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεότεροι Χρόνοι, Αθήνα: Επίκεντρο, τα κεφ. 4 (Η εμπορική επανάσταση και η νέα κοινωνία), σσ. 228-275, κεφ. 5 (Η εποχή του απολυταρχισμού), σσ. 276-339, και κεφ. 7 (Η Γαλλική επανάσταση), σσ. 398-461.

Cassirer, Ernst, 2013, Η Φιλοσοφία του Διαφωτισμού, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, το τμήμα “Η ιδέα του συμβολαίου και η μεθοδολογία των κοινωνικών επιστημών”, σσ. 397-426. (190.9033 CAS)

Macpherson, C. B., 1986, Ατομικισμός και Iδιοκτησία: Η Πολιτική Θεωρία του Πρώιμου Φιλελευθερισμού από τον Hobbes ως τον Locke, Αθήνα: Γνώση, (320.51 MAC).

Λουί Ντυμόν, 1991, Δοκίμια για τον Ατομικισμό. Μια Ανθρωπολογική Προοπτική πάνω στη Σύγχρονη Ιδεολογία, Αθήνα: Εξάντας (302.54 DUM).

Bottomore T. B. και M. Rubel (επιμ.), χ.χ., Ο Καρλ Μαρξ σε Θέματα Κοινωνιολογίας και Κοινωνικής Φιλοσοφίας, Αθήνα: Παπαζήσης, το τμήμα “Καταγωγή και ανάπτυξη του καπιταλισμού” (σσ. 121-136). (335.411 BOT).

Πολάνυι, Kαρλ, 2001, O Mεγάλος Mετασχηματισμός: Οι Πολιτικές και Κοινωνικές Απαρχές του Καιρού μας, Aθήνα: Nησίδες, (330.9034 POL).

Joyce, Patrick, 2010, Σύγχρονη Πόλη. Η Διακυβέρνηση της Ελευθερίας, Αθήνα: Πλέθρον (323.44 JOY).

Mάθημα 7: Άτομο και κοινωνία στο μοντερνισμό και τον μεταμοντερνισμό

Άτομο, κοινότητα και κόσμος στην ώριμη αστική κοινωνία (19ος-20ός αιώνας). Ταυτότητα, αυτοπραγμάτωση και ηθική στην ύστερη νεωτερικότητα. Η “αυτοδιοικούμενη” κοινότητα στο 19ο αιώνα και τις σύγχρονες ΗΠΑ. Ελευθερία, αυτονομία και έλεγχος στον 21ο αιώνα.

Κείμενα μελέτης

Κονδύλης, Παναγιώτης, 1997, Η Παρακμή του Αστικού Πολιτισμού: Από τη Μοντέρνα στη Μεταμοντέρνα Εποχή κι από τον Φιλελευθερισμό στη Μαζική Δημοκρατία, Αθήνα: Θεμέλιο, το δεύτερο κεφάλαιο: “Διαμόρφωση και δομή του αστικού τρόπου σκέψης και ζωής”, σσ. 71-95. (330.9034 POL).

Bellah et al, 1996, Habits of the Heart: Individualism and Commitment in American Life. Berkeley: University of California Press (306. 0973 HAB)

Κρίστοφερ Λας (Lash), 1979, Η Κουλτούρα του Ναρκισσισμού, Αθήνα: Νησίδες (303.3720973 LAS).

Joyce, Patrick, 2010, Σύγχρονη Πόλη. Η Διακυβέρνηση της Ελευθερίας, Αθήνα: Πλέθρον (323.44 JOY).

Heller, Thomas, et al (επιμ.), 1986, Reconstructing Individualism: Autonomy, Individuality and the Self in Western Thought, Stanford Calif.: Stanford University Press (141.4 REC).

Bradley, Harriet, “Μεταβαλλόμενες κοινωνικές δομές: τάξη και φύλο”, στο Stuart Hall και Bram Gieben (επιμ.), 2003, Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας, Αθήνα: Σαββάλας, κεφάλαιο 4, σσ. 259-334.

Bauman Zygmunt, 2002, Η Μετανεωτερικότητα και τα Δεινά της, Αθήνα: Ψυχογιός (303.4 BAU).

Mάθημα 8: Ατομικισμός και ρομαντική αγάπη

Η ανάδυση των σύγχρονων οικογενειακών μορφών στην Ευρώπη (15ος-18ος αιώνας). Μια σύντομη ιστορία της ρομαντικής αγάπης, των έμφυλων σχέσεων και του γάμου στη Δύση (12ος-21ος αιώνας).

Κείμενα μελέτης

Bradley, Harriet, “Μεταβαλλόμενες κοινωνικές δομές: τάξη και φύλο”, στο Stuart Hall και Bram Gieben (επιμ.), 2003, Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας, Αθήνα: Σαββάλας, κεφάλαιο 4, ιδίως τις σσ. 279-307.

Coontz, Stephanie, 2008, Η Ιστορία του Γάμου, Αθήνα: Πολύτροπον, το τρίτο μέρος («Η επανάσταση της αγάπης»), και το τέταρτο («Η καταστροφή του φλερτ; Η κατάρρευση του γνωστού και ισόβιου γάμου») σσ. 209-397. (306.850973 COO)

Stone, Lawrence, 1990. The Family, Sex and Marriage in England 1500-1800. London: Penguin Books.

Aries, Philippe, 1990, Αιώνες Παιδικής Ηλικίας, Αθήνα: Γλάρος, (306.8740944 ARI).

Giddens, Anthony, 2005, Η Μεταμόρφωση της Οικειότητας. Σεξουαλικότητα, Αγάπη και Ερωτισμός στις Μοντέρνες Κοινωνίες, Αθήνα: Πολύτροπον (306.7 GID).

Ulrich Beck και Elisabeth Beck- Gernsheim, 2004, The Normal Chaos of Love, Cambridge UK και Malden MA: Polity Press και Blackwell.

Mάθημα 9: Γάμος και οικογένεια στην πρώιμη και την ύστερη νεωτερικότητα

Το μοντερνιστικό ιδανικό του γάμου και της οικογένειας. Σύγχρονοι μετασχηματισμοί των ιδεών για την αγάπη, τον έρωτα, το φύλο, τον γάμο την οικογένεια.

Κείμενα μελέτης

Bradley, Harriet, “Μεταβαλλόμενες κοινωνικές δομές: τάξη και φύλο”, στο Stuart Hall και Bram Gieben (επιμ.), 2003, Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας, Αθήνα: Σαββάλας, κεφάλαιο 4, ιδίως τις σσ. 279-307.

Bellah et al, 1996, Habits of the Heart: Individualism and Commitment in American Life. Berkeley: University of California Press (306. 0973 HAB)

Λεωνίδας Οικονόμου, 2001, “Γονείς και παιδιά της μεσαίας τάξης σε μια αμερικανική πανεπιστημιούπολη”, στα Σύγχρονα Θέματα, τεύχος 76-77, σσ. 151-162.

Coontz, Stephanie, 2008, Η Ιστορία του Γάμου, Αθήνα: Πολύτροπον, το τρίτο μέρος («Η επανάσταση της αγάπης»), και το τέταρτο («Η καταστροφή του φλερτ; Η κατάρρευση του γνωστού και ισόβιου γάμου») σσ. 209-397. (306.850973 COO).

Giddens, Anthony, 2005, Η Μεταμόρφωση της Οικειότητας. Σεξουαλικότητα, Αγάπη και Ερωτισμός στις Μοντέρνες Κοινωνίες, Αθήνα: Πολύτροπον (306.7 GID).

Κονδύλης, Παναγιώτης, 1997, Η Παρακμή του Αστικού Πολιτισμού: Από τη Μοντέρνα στη Μεταμοντέρνα Εποχή κι από τον Φιλελευθερισμό στη Μαζική Δημοκρατία, Αθήνα: Θεμέλιο. (330.9034 POL).

Bauman Zygmunt, 2002, Η Μετανεωτερικότητα και τα Δεινά της, Αθήνα: Ψυχογιός (303.4 BAU).

Ulrich Beck και Elisabeth Beck-Gernsheim, 2004, The Normal Chaos of Love, Cambridge UK και Malden MA: Polity Press και Blackwell.

Mάθημα 10: Η δυτική ορθολογικότητα

Η εξέλιξη της ιδέας της ορθολογικότητας στη νεότερη ευρωπαϊκή σκέψη. Η δυτική ορθολογικότητα σύμφωνα με τον Ρουσώ, τον Μαρξ και τον Βέμπερ. Ορθολογικότητα, αλήθεια και ηθική στη σύγχρονη ανθρωπολογική σκέψη.

Κείμενα μελέτης

389. Bocock, H πολιτιστική διαμόρφωση της νεωτερικής κοινωνίας”, στο Stuart Hall και Bram Gieben (επιμ.), 2003, Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας, Αθήνα: Σαββάλας, κεφάλαιο 5, και ιδίως τις σσ. 363-389.

Cassirer, Ernst, Η Φιλοσοφία του Διαφωτισμού, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, κεφάλαιο Α΄ (“Η σκέψη της εποχής του διαφωτισμού”), σσ. 49-95 και το τμήμα ΣΤ΄. 2 (“Η ιδέα του συμβολαίου και η μεθοδολογία των κοινωνικών επιστημών”), σσ. 397-426. (190.9033 CAS)

Brubaker, R, 1984, The Limits of Rationality. An Essay on the Social and Moral Thought of Max Weber, London and New York: Routledge.

Owen, David, 1994, Maturity and Modernity: Nietzsche, Weber, Foucault and the Ambivalence of Reason, London: Routledge, (190 OWE).

Tambiah, Stanley J., 2014, Μαγεία Επιστήμη Θρησκεία και το Φάσμα της Ορθολογικότητας, Αθήνα: Ηριδανός, τα κεφάλαια 6 («Ορθολογικότητα, σχετικισμός, η μετάφραση και ο βαθμός αντιστοιχίας των πολιτισμών») και 7 («Η σύγχρονη επιστήμη και οι προεκτάσεις της») σσ. 226-317.

Overing, Joanna, 1985, Reason and Morality, London: Tavistock (301.01 REA).

Mάθημα 11: Ανάπτυξη και πρόοδος

Η ιδέα της εξέλιξης και της προόδου στην ιστορία της δυτική σκέψης και κοινωνίας. Ανάπτυξη και τεχνολογία στη κοινωνική και πολιτική ιδεολογία των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών (19ος-21ος αιώνας). Αινίγματα, διλήμματα και αδιέξοδα της ανάπτυξης. Φύση, επιστήμη και ηθική στην πρώιμη και την ύστερη νεωτερικότητα. Η έννοια της φύσης στη σύγχρονη φιλοσοφία της επιστήμης.

Κείμενα μελέτης

Καστοριάδης, Κ., 1984, "Σκέψεις πάνω στην 'Ανάπτυξη' και την 'Ορθολογικότητα'", στο Bianco, L., J. Domenach, R. Dumont, Κ. Καστοριάδης, J. Mince, και E. Morin, Υπάρχει Σοσιαλιστικό Μοντέλο Ανάπτυξης;, Αθήνα: Ύψιλον, σσ. 54-87.

389. Bocock, H πολιτιστική διαμόρφωση της νεωτερικής κοινωνίας”, στο Stuart Hall και Bram Gieben (επιμ.), 2003, Η Διαμόρφωση της Νεωτερικότητας, Αθήνα: Σαββάλας, κεφάλαιο 5, τις σσ. 363-389.

Lynn White Jr. 1998 (1967), “Οι ιστορικές ρίζες της οικολογικής μας κρίσης” στο Ζήσης Σαρίκας (επιμ.), Η Φωτιά του Προμηθέα. Κριτικά Δοκίμια για το Σύγχρονο Τεχνολογικό Πολιτισμό, Αθήνα: Νησίδες, σ. 33-50.

Overing, Joanna, 1985, Reason and Morality, London: Tavistock (301.01 REA).

Adas, Michael, 2003, Ανδρών Μέτρον Μηχανή: Επιστήμη, Τεχνολογία και Ιδεολογίες της Δυτικής Κυριαρχίας, Αθήνα: Νεφέλη (609 ADA)

Mάθημα12: Τεχνολογία και μύθος

Δυτικές ιδέες για την τεχνολογία και τεχνολογικές ουτοπίες. Η μοντερνιστική αντίληψη για την τεχνολογία. Ανθρωπολογικές προσεγγίσεις της τεχνολογίας. Τεχνολογία, κοινωνική οργάνωση και κοινωνική ιδεολογία στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες.

Κείμενα μελέτης

Pfaffenberger, Bryan, 1992, “Social anthropology of technology”, στο Annual Review of Anthropology, vol. 21, σσ. 491-516 (υπάρχει στη βιβλιοθήκη).

Ellul, Jacques 1998, “Η τεχνολογική τάξη” στο Ζήσης Σαρίκας (επιμ.), Η Φωτιά του Προμηθέα. Κριτικά Δοκίμια για το Σύγχρονο Τεχνολογικό Πολιτισμό, Αθήνα: Νησίδες, σσ. 51-97.

Tambiah, Stanley J., 2014, Μαγεία Επιστήμη Θρησκεία και το Φάσμα της Ορθολογικότητας, Αθήνα: Ηριδανός, τα κεφάλαια 6 («Ορθολογικότητα, σχετικισμός, η μετάφραση και ο βαθμός αντιστοιχίας των πολιτισμών») και 7 («Η σύγχρονη επιστήμη και οι προεκτάσεις της») σσ. 226-317.

Adas, Michael, 2003, Ανδρών Μέτρον Μηχανή: Επιστήμη, Τεχνολογία και Ιδεολογίες της Δυτικής Κυριαρχίας, Αθήνα: Νεφέλη (609 ADA)

Cayley, David, 2020, Ερωτήματα για την Τρέχουσα Πανδημία υπό την Θεώρηση του Ιβάν Ίλιτς Πανδημικές Αποκαλύψεις. Αθήνα: Εκδόσεις Αλήστου Μνήμης.

Αξελός, Κώστας, 1986, Από τη Μυθολογία στην Τεχνολογία: Κατευθυντήριες Γραμμές, Αθήνα: Άγρα (190 ΑΞΕ).