Ἱστορικὴ καὶ διαλεκτικὴ συγκρότηση τῶν ἐννοιῶν (11Μ315)
Γιῶργος Φαράκλας
Τὸ μεταπτυχιακὸ αὐτὸ μάθημα ἑστιάζει στὸ πῶς ἐμφανίζονται, πῶς μετασχηματίζονται καὶ πῶς ἀνακατασκευάζονται οἱ ἔννοιες, στὴν ἱστορικότητα τῶν νοητικῶν πλαισίων. Στηρίζεται σὲ μιὰ ἀνάγνωση τῆς διαλεκτικῆς ὡς σημασιολογικῆς καὶ γνωσιολογικῆς, καὶ ὄχι ὡς ὀντολογικῆς.
Κατὰ κανόνα κάθε χρόνο ἀλλάζει τὸ ἀντικείμενο στὸ ὁποῖο ἐπιδιώκεται νὰ μελετηθεῖ αὐτὴ ἡ ἱστορικὴ καὶ διαλεκτικὴ συγκρότηση τῶν ἐννοιῶν καὶ/ἢ ὁ ἢ οἱ στοχαστὲς ποὺ μᾶς βοηθοῦν νὰ προσεγγίσουμε αὐτὸ τὸ θέμα. Ἀπὸ τότε ποὺ ἱδρύθηκε τὸ μεταπτυχιακὸ τοῦ Τμήματος ΠΕΙ μελετήθηκαν τὰ θέματα:
Πολιτικὴ σκέψη τοῦ Machiavelli / Φιλοσοφία τῆς ἱστορίας / Φιλοσοφία τοῦ πολέμου / Φαινομενολογία τοῦ νοῦ τοῦ Hegel (2 χρόνια) / Ἐπιστήμη τῆς λογικῆς τοῦ Hegel / Φιλοσοφία τοῦ δικαίου τοῦ Hegel / Φιλοσοφία τῆς ἐπιστήμης καὶ πολιτικὴ οἰκολογία στὸν Michel Serres / Φιλοσοφίες τῆς Γαλλικῆς Ἐπανάστασης / Ἡ πολιτικὴ φιλοσοφία τοῦ Παναγιώτη Κονδύλη / Ἡ ἔννοια τῆς πράξεως στὴν Hannah Arendt / Θρησκεία καὶ πολιτικὴ στὸν Ἕγελο (3 χρόνια) / Πολιτικὴ καὶ κοινωνία στὸν Machiavelli / Ἡ πολιτικὴ καὶ κοινωνικὴ φιλοσοφία τοῦ Κοσμᾶ Ψυχοπαίδη / Γνώση καὶ ἐλευθερία στὸν Ἕγελο
Τὸ 2024-25 τὸ θέμα είναι: Ἡ κοινωνικὴ φιλοσοφία τοῦ Κώστα Ἀξελοῦ
Λιγότερα
Τὸ μεταπτυχιακὸ αὐτὸ μάθημα ἑστιάζει στὸ πῶς ἐμφανίζονται, πῶς μετασχηματίζονται καὶ πῶς ἀνακατασκευάζονται οἱ ἔννοιες, στὴν ἱστορικότητα τῶν νοητικῶν πλαισίων. Στηρίζεται σὲ μιὰ ἀνάγνωση τῆς διαλεκτικῆς ὡς σημασιολογικῆς καὶ γνωσιολογικῆς, καὶ ὄχι ὡς ὀντολογικῆς.
Κατὰ κανόνα κάθε χρόνο ἀλλάζει τὸ ἀντικείμενο στὸ ὁποῖο ἐπιδιώκεται νὰ μελετηθεῖ αὐτὴ ἡ ἱστορικὴ καὶ διαλεκτικὴ συγκρότηση τῶν ἐννοιῶν καὶ/ἢ ὁ ἢ οἱ στοχαστὲς ποὺ μᾶς βοηθοῦν νὰ προσεγγίσουμε αὐτὸ τὸ θέμα. Ἀπὸ τότε ποὺ ἱδρύθηκε τὸ μεταπτυχιακὸ τοῦ Τμήματος ΠΕΙ μελετήθηκαν τὰ θέματα:
Πολιτικὴ σκέψη τοῦ Machiavelli / Φιλοσοφία τῆς ἱστορίας / Φιλοσοφία τοῦ πολέμου / Φαινομενολογία τοῦ νοῦ τοῦ Hegel (2 χρόνια) / Ἐπιστήμη τῆς λογικῆς τοῦ Hegel / Φιλοσοφία τοῦ δικαίου τοῦ Hegel / Φιλοσοφία τῆς ἐπιστήμης καὶ πολιτικὴ οἰκολογία στὸν Michel Serres / Φιλοσοφίες τῆς Γαλλικῆς Ἐπανάστασης / Ἡ πολιτικὴ φιλοσοφία τοῦ Παναγιώτη Κονδύλη / Ἡ ἔννοια τῆς πράξεως στὴν Hannah Arendt / Θρησκεία καὶ πολιτικὴ στὸν Ἕγελο (3 χρόνια) / Πολιτικὴ καὶ κοιν
Τὸ μεταπτυχιακὸ αὐτὸ μάθημα ἑστιάζει στὸ πῶς ἐμφανίζονται, πῶς μετασχηματίζονται καὶ πῶς ἀνακατασκευάζονται οἱ ἔννοιες, στὴν ἱστορικότητα τῶν νοητικῶν πλαισίων. Στηρίζεται σὲ μιὰ ἀνάγνωση τῆς διαλεκτικῆς ὡς σημασιολογικῆς καὶ γνωσιολογικῆς, καὶ ὄχι ὡς ὀντολογικῆς.
Κατὰ κανόνα κάθε χρόνο ἀλλάζει τὸ ἀντικείμενο στὸ ὁποῖο ἐπιδιώκεται νὰ μελετηθεῖ αὐτὴ ἡ ἱστορικὴ καὶ διαλεκτικὴ συγκρότηση τῶν ἐννοιῶν καὶ/ἢ ὁ ἢ οἱ στοχαστὲς ποὺ μᾶς βοηθοῦν νὰ προσεγγίσουμε αὐτὸ τὸ θέμα. Ἀπὸ τότε ποὺ ἱδρύθηκε τὸ μεταπτυχιακὸ τοῦ Τμήματος ΠΕΙ μελετήθηκαν τὰ θέματα:
Πολιτικὴ σκέψη τοῦ Machiavelli / Φιλοσοφία τῆς ἱστορίας / Φιλοσοφία τοῦ πολέμου / Φαινομενολογία τοῦ νοῦ τοῦ Hegel (2 χρόνια) / Ἐπιστήμη τῆς λογικῆς τοῦ Hegel / Φιλοσοφία τοῦ δικαίου τοῦ Hegel / Φιλοσοφία τῆς ἐπιστήμης καὶ πολιτικὴ οἰκολογία στὸν Michel Serres / Φιλοσοφίες τῆς Γαλλικῆς Ἐπανάστασης / Ἡ πολιτικὴ φιλοσοφία τοῦ Παναγιώτη Κονδύλη / Ἡ ἔννοια τῆς πράξεως στὴν Hannah Arendt / Θρησκεία καὶ πολιτικὴ στὸν Ἕγελο (3 χρόνια) / Πολιτικὴ καὶ κοιν
Ὁ Κώστας Ἀξελὸς (1924-2010), ἀφοῦ συμμετεῖχε στὴν ἀρχὴ τοῦ Ἐμφυλίου ἀπὸ τὴν μεριὰ τῶν κομμουνιστῶν, μεταβαίνει στὸ Παρίσι γιὰ σπουδές. Ἐκεῖ συνεργάζεται μὲ ἀντιπροσώπους τοῦ κριτικοῦ μαρξισμοῦ στὸ πλαίσιο τοῦ περιοδικοῦ «Arguments», τοῦ ὁποίου ἐκλέγεται ἀρχισυντάκτης, καὶ τῆς ὀμώνυμης σειρᾶς φιλοσοφίας ποὺ διευθύνει στὴν συνέχεια. Ὁ Ἀξελὸς ἀναπτύσσει μιὰ πρωτότυπη φιλοσοφία ἡ ὁποία στηρίζεται τόσο στὸν Marx ὅσο καὶ στὸν Heidegger, ἐπανερμηνεύοντας σὲ σύγχρονο πλαίσιο ἔννοιες δανεισμένες κυρίως ἀπὸ τὸν Ἡράκλειτο. Ἡ σκέψη ἀναμετριέται μὲ τὸν Κόσμο, ποὺ δὲν ἀνάγεται στὸ σύνολο τῶν ἐγκόσμιων ὄντων («κόσμος» μὲ πεζό), ἀναπαράγοντας στὴν περιπλάνησή της τὴν ἴδια τὴν «πλάνη» τῆς πραγματικότητας ὡς συνόλου («πλανητικὴ σκέψη»), καθὼς αὐτὸ τὸ σύνολο δὲν ἀνάγεται σὲ μία ἑνότητα καὶ παραμένει πάντα ἀποσπασματικό. Ἡ ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας (κυρίως τῆς Εὐρωπαϊκῆς) διαιρεῖται σὲ περιόδους ποὺ διέπονται ἀπὸ τὴν Φύση (Ἀρχαιότητα), ἀπὸ τὸν Θεὸ (Μεσαίωνας), ἀπὸ τὸν Ἄνθρωπο ὡς ἰδέα (Ἀναγέννηση, Νεωτερικότητα) καί, τέλος ἀπὸ μιὰ διακριτὴ (σύμφωνα μὲ τὰ ὄψιμα πάντως κείμενα τοῦ Ἀξελοῦ) σύγχρονη περίοδο, αὐτὴν τῆς Τεχνικῆς. Αὐτὴ ἡ διαδοχὴ ἀντιστοιχεῖ σὲ μιὰ διαδοχὴ τῶν κοινωνικῶν δομῶν ἀνὰ τὴν ἱστορία ποὺ ἐνδιαφέρει τὸν κοινωνικὸ ἐπιστήμονα, ὅπως ἔχει διαπιστωθεῖ ἀπὸ τὸν Stuart Elden σχετικὰ μὲ τὴν «παγκοσμιοποίηση». Φιλοδοξία τοῦ διδάσκοντος εἶναι νὰ διευρύνει αὐτὴ τὴν σύνδεση τῆς φιλοσοφίας τοῦ Ἀξελοῦ μὲ τὸ παρὸν δίνοντας ἔμφαση στὴν μαρξιστικὴ συνιστώσα τῆς σκέψης του, ποὺ προσφέρεται προφανῶς περισσότερο γιὰ ἕναν τέτοιο συσχετισμό.
Μαθήματα
1. "Ὁ τρελὸς τοῦ σοσιαλισμοῦ"
2. "Ὅλα παίζονται"
3. "Διαλεκτικὴ λογικὴ"
4. "Ἀπόλυτη ἐπίγνωση"
5. "Ποιητικὴ σκέψη"
6. "Παιχνίδι τοῦ κόσμου"
7. "Βιοτικὸ ὕφος"
8. "Ριζικὴ κοινωνικοποίηση": πολιτικὴ τοῦ Ἀξελοῦ
Παρουσιάσεις ἐργασιῶν
Στόχοι: Νὰ ἀποκτηθεῖ ἔποψη τοῦ πεδίου τῆς μεταπολεμικῆς μαρξιστικῆς καὶ χαϊντεγγεριανῆς φιλοσοφίας στὴν Γαλλία καὶ παράλληλα νὰ ἀποκτήσει ὁ φοιτητὴς τὴν ἱκανότητα νὰ ἀνασυγκροτεῖ ὀρθολογικὰ τὶς ἰδιαίτερες ἔννοιες ἑνὸς στοχαστῆ.
Ἀξιολόγηση: μιὰ ἐργασία ποὺ θὰ παρουσιαστεῖ πρῶτα στὸ σεμινάριο καὶ ὕστερα θὰ κατατεθεῖ.
Βιβλιογραφία:
Ἔργα Ἀξελοῦ
Φιλοσοφικὰ δοκίμια, Παπαζήσης, Ἀθήνα 1952
«Ὁ ἐμφύλιος πόλεμος τῆς Ἑλλάδας», 1953, ἑλλ. μτφ. Ἐποπτεία 23, 1978.
«Ἡ μοίρα τῆς σύγχρονης Ἑλλάδας», 1954, ἑλλ. μτφ., Ἐποπτεία 23, 1978 καὶ Νεφέλη, Ἀθήνα 2010.
Ὁ Μὰρξ στοχαστὴς τῆς τεχνικῆς, 1961, ἑλλ. μτφ., Καστανιώτης, Ἀθήνα 2000.
Ὁ Ἡράκλειτος καὶ ἡ φιλοσοφία, 1962, ἑλλ. μτφ., Ἑξάντας, Ἀθήνα 1976.
Πρὸς τὴν πλανητικὴ σκέψη, 1964, ἑλλ. μτφ., Ἑστία 1965.
Einführung in ein künftiges Denken, Niemeyer, Tübbingen 1966.
Τὸ παιχνίδι τοῦ κόσμου, 1969, ἑλλ. μτφ., Ἑστία, Ἀθήνα 2018.
Arguments pour une recherche, Minuit, Παρίσι 1969.
Γιὰ μιὰ προβληματικὴ ἠθική, 1972, Ἑστία, Ἀθήνα 1974.
Συζητήσεις, 1973, ἑλλ. μτφ., Νεφέλη, Ἀθήνα 1986.
Ὁρίζοντες τοῦ κόσμου, 1974, Δωδώνη, Ἀθήνα 1978.
Contribution à la logique, Minuit, Παρίσι 1977 (μτφ. α΄ κεφ. Ἐποπτεία 23, 1978).
Problèmes de l’enjeu, Minuit, Παρίσι 1979.
Ἀνοιχτὴ συστηματική, 1984, Ἑστία, Ἀθήνα 1989.
Μεταμορφώσεις, 1991, ἑλλ. μτφ., Ἑστία 1998.
Γιατί σκεφτόμαστε; Τί νὰ πράξουμε;, Νεφέλη, Ἀθήνα 1993.
Γράμματα σ’ ἕναν νέο στοχαστή, 1996, ἑλλ. μτφ., Ἑξάντας, Ἀθήνα 1997.
Ἀπὸ τὸ ἐργαστήρι τῆς σκέψης, Ἑστία, Ἀθήνα 1997.
Αὐτοβιογραφικὲς σημειώσεις, 1997, ἑλλ. μτφ., Νεφέλη, Ἀθήνα 1998.
Αὐτὴ ἡ διερώτηση, 2001, ἑλλ. μτφ., Ἑστία, Ἀθήνα 2003.
Ἡ ἐποχὴ καὶ τὸ ὕπατο διακύβευμα, Νεφέλη, Ἀθήνα 2002.
Αἰνιγματικὲς ἀπαντήσεις, 2005, ἑλλ. μτφ., Ἑστία, Ἀθήνα 2005.
K.A.-St. Elden, «Mondialisation without the world?», Radical Philosophy 130, 2005.
Αὐτὸ ποὺ ἐπέρχεται, 2009, ἑλλ. μτφ., Ἑστία 2011.
K.A.-Χρ. Μέμος, «Γιὰ τὸν Μὰρξ καὶ τὸν μαρξισμό», 2009, ἑλλ. μτφ. Ἐνθέματα Αὐγῆς, 21-2-2010.
Σὲ ἀναζήτηση τοῦ ἀ-διανόητου, 2012, ἑλλ. μτφ., Ἑστία, Ἀθήνα 2016.
Δευτερεύουσα βιβλιογραφία θὰ δοθεῖ στὸ μάθημα.
1. Ἀξελὸς καὶ Μάρξ: "πρακτικὸς ὑλισμὸς"
2. Ἀξελὸς καὶ Ἡράκλειτος: τὸ παιχνίδι, ὁ κόσμος
3. Ἀξελὸς καὶ Χάιντεγγερ: ἡ τεχνικὴ
4. Τὸ παιχνίδι στὸν Ἀξελὸ καὶ τὴν φιλοσοφία
5. Διαλεκτικὴ στὸν Ἀξελὸ καὶ τὸν Ἕγελο
6. Οἰκολογικὲς ὄψειςτῆς σκέψης τοῦ Ἀξελοῦ
7. Κριτικὴ τῆς αὐτοδιαχείρισης στὴν σκέψη τοῦ Ἀξελοῦ
